Ызбекистон республикаси олий ва ырта

Bozor sig„imining 
ikki xil darajasi mavjud: potensial va real (haqiqiy). 
Bozorning haqiqiy sig‗imi birinchi bosqich sanaladi. Potensial daraja shaxsiy va 
jamiyat ehtiyojlari bilan belgilanadi hamda ularga mos keluvchi tovar sotuvini aks 
ettiradi. Real bozor sig‗imi potensial bozor sig‗imiga mos kelmasligi ham mumkin. 
Bozor sig‗imini baholash natural va qiymat o‗lchamida o‗lchanib, quyidagi 
formulaga asosan topiladi: 
BS = MM+ IX - EX, 
bu erda: 
BS – bozor sig‗imi; 
MM – milliy mahsulot ishlab chiqarish; 
IX – import hajmi; 
EX - eksporta hajmi. 
Bozorning import sig‗imi quyidagicha aniqlanadi 

---

87 
BIS = BS - MM + NE, 
bu erda
BIS - bozorning import sig‗imi; 
ME - milliy eksport, aniqlanishi 
ME = EX – RE
;
RE – reeksport hajmi. 
Nisbiy bozor ulushi korxonaning bozordagi ulushi va raqobatchilar ulushining 
nisbati sifatida aniqlanadi: 
NBU =O‗BU - RBU 
bu erda:
O‗BU – o‗z bozor ulushi; 
RBU – raqobatchilar bozor ulushi.
 
Bozorni segmentlash
bir tomondan korxonaning marketing faoliyati 
yo‗naltirilgan bozor qismi va ob‘ektlarini aniqlashni, ikkinchi tomondan bozorda 
qarorlar qabul qilish jarayoniga boshqaruv yondashuvini, marketing elementlarini 
to‗g‗ri tanlashga asos yaratishni ifodalaydi. Boshqacha qilib aytganda bozorni 
segmentlash – bu bozorni ko‗rsatkichlari va u yoki bu faoliyat turiga (reklama, sotish 
kanallari va usullari) reaksiyasi bo‗yicha bir-biridan farq qiluvchi qismlarga 
ajratishdir. 
Segmentlash ob‘ekti birinchi navbatda iste‘molchilardir. Alohida tarzda ajratib 
olingan va umumiy tamoyillarga ega bo‗lgan holda ular bozor segmentini tashkil 
etadi. Segmentlar soni ko‗p bo‗lganda ularning har biri talablariga moslashish juda 
qimmatga tushishi mumkin. SHu sababli shaxsiy foydalanish tovarlariga nisbatan 
doimo yirik segmentlarni belgilash lozim.
Segmentlashda tovar o‗z xaridorini topishi lozim. Bozorning tuzilmasini tadqiq 
etish bunga eng kam xarajatlar bilan erishi imkoniyatini beradi. Bunda bozor 
kon‘yunkturasini bilish ham muhim bo‗lib, u mazkur tovar turiga talab va taklif 
o‗rtasidagi munosabat hamda narx darajasi va ular o‗rtasidagi munosabat bilan 
tavsiflanadi. Bozor kon‘yunkturasini o‗rganishdan asosiy maqsad sanoat va savdo 
faoliyati bozor holatiga qanchalik ta‘sir ko‗rsatishi, uning kelajakdagi rivojlanishi 
hamda aholining tovarlarga bo‗lgan talablarini to‗laroq qondirish uchun nimalar 
qilish kerakligini aniqlash hisoblanadi.