Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

 
13.3. Razobotli iqtisodiy oqimlar va ularni logistikalantirish 
 
 
Bozor turidagi iqtisodiy oqimlar M. Porter tomonidan batafsil tadqiq qilingan 
raqobatning beshta kuchi ta’siri ostida tovarlar va hizmatlarning raqobatli oqimlari 
bo‘ladilar.  Ushbu  nuqtai  nazardan  tovarlar  va  xizmatlarning  quyidagi aksiyalarini 
raqobatli deb atash mumkin: 
  xuddi  shunday  tovarlar  va  xizmatlarning  oqimlari,  ular  raqib  firmalar 
tomonidan ishlab chiqarilishi mumkin; 
  bir birlari bilan raqobat qilishga qodir o‘rnini bosuvchilar (subyektlar) 
- tovarlar va xizmatlarning oqimi; 
  tovar  ishlab  chiqaruvchilar  olish  uchun  raqobatlashuvchi  moddiy-
texnik resurslarning oqimlari; 
  tovarlar  va  xizmatlar  bozoridagi  iste’molchilarning  raqiblik  qiluvchi 
to‘lov qobiliyatlariga ega talabi oqimlari; 
  shakllanayotgan  bozordagi  tovarlar  va  xizmatlarning  raqobat  taklifi 
oqimlari. 

---

 
137 
 
Bu  va  boshqa  iqtisodiy  oqimlarni  logistik  talqin  qilish  ko‘proq  umuman 
raqobatning  ijobiy  ahamiyatini  oshirishgan  holda  salbiy  raqobatli  bosimni 
neytrallashtirishga yordam beradi.   
 
Aniq  muhitda  iqtisodiy  oqimlarni  tizimi  muvoffiqlashtirish  logistika 
qurollaridan foydalanish logistik zanjirlar ishtirokchilarining iqtisodiy manfaatlarini 
bog‘lanishini ta’minlashi ko‘zda tutiladi. 
 
Shuning  bilan  bir  vaqtda  iqtisodiy  oqimda  hamma vaqt uning ishtirokchilari 
o‘rtasidagi  murosani  qidirib  topish  va  o‘rnatish  asosida  iqtisodiy  manfaatlarini 
bog‘lanishi  salohiyati  qo‘yilgan.  Bu  haqida,  xususan  A.I.  Salomenko  “logistik 
yondashishini  vujudga  kelishi  va  samarali  qo‘llanilishi”  sharoitlarini  tadqiqot  
qilayotgan  paytda  yozadi, uning fikriga ko‘ra, bular quyidagilardan iborat: oqimli 
jarayonlarning  tashkiliy  birligi;  oqimli  jarayonning  texnologik  birligi;  tovar 
almashuvchi  va  tovar  ishlab  chiqarish  oqimli  jarayonlarning  iqtisodiy  birligi, 
oqimli jarayonning axborotli birligi. 
 
Alohida  olingan  firma  doirasidan  tashqaridagi  iqtisodiy  oqimning  tashkiliy 
birligini  ta’minlash  uchun  uning  barcha  ishtirokchilari  manfatlarini  tashkiliy  va 
vazifaviy  alohida  ajratilgan  logistik  markaz  shaklidagi,  yoki  iqtisodiy  oqimlarni 
boshqarish  bo‘yicha  vakolatlarni  logistik  zanjir  ishtirokchilaridan  birga  topshiriq 
ko‘rinishidagi  muvoffiqlashtirishni  talab  qiladi. U yoki boshqa hollarda murosani 
qidirish, demak raqobat muhitidagi ziddiyatlarni olib tashlash muqqarardir. 
 
Logistika  moddiy  oqimlar  bilan,  balki  bu  so‘zning  eng  keng  ma’nosida 
iqtisodiy  oqimlar  bilan  ish  olib  boradi.  Ushbu  tasavvurda  biz  yolg‘iz  emasmiz, 
ushbu  nuqtai  nazarni  Rostov  davlat  qurilish universiteti olimlari bilan bir  qatorda 
Rossiya  Federatsiyasining  bir  qator  OO‘YU  va  ITI  olimlari  qo‘llab 
quvvatlamoqdalar.  Xususan,  A.I.  Semenenko  logistikaning  “....  asosiy  vazifasi 
iqtisodiy  oqimlari,  shu  jumladan  ishlab  chiqarish    –    tijorat,  tijorat  va  boshqa 
jamiyatlar  shaklidagi  oqimli  jarayonlarni  to‘g‘ridan  to‘g‘ri  tashkiliy-tahliliy 
muvoffiqlashtirish  bo‘lgan  yangi  ilmiy  yo‘nalishi  sifatidagi”    mualliflik  ta’rifini 
taklif qiladi.  
 
Firma tomonidan inisirovka va tashkil qilingan iqtisodiy oqimlariga eng keng 
ta’rifini  “Маркетинг  и  логистика  фирм”  o‘quv  qo‘llanmasi  mualliflari 
tomonidan  taklif  qilingan.  Firmaning  iqtisodiy  oqimlarini  ular  firmaning  shaxsiy, 
qarzga olingan va jalb qilingan resusrlarni umumfirma maqsadlariga erishish uchun 
xarakatlanishining  o‘zaro  bog‘langan  va  o‘zaro  asoslangan  jarayonlari  sifatida 
belgilaydilar.  Firma  iqtisodiy  oqimlarining  butun  turli  tumanligi  ular  tomonidan 
jadvalda berilgan. 
 
Shunday  qilib,  raqobatli  iqtisodiy  oqimlarni  logistikasi  quyidagilarni 
bildiradi degan xulosa chiqarish mumkin: 
  iqtisodiy  oqmilarning  xarakati  amalga  oshiriladigan  logistik  zanjirlar 
ishtirokchilar iqtisodiy manfatlarini bog‘lanishi; 
  iqtisodiy  oqimlarni  muvoffiqlashtirish  va  ratsionallashtirish  uchun 
tashkil qilinayotgan logistik tizimlarda iqtisodiy murosalarni o‘rnatish; 

---

 
138 
  umum  tizimiy  maqsadlarga  erishish  uchun  logistik  tizimlar  birga 
ishtirokchilar xarakatlarini integratsiyalash;