Ызбекистон Республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

6- Ma`ruza 
Mavzu: Issiqlik berishning markaziy rostlash va boshqarish. 
 
 
  Reja: 
6.1.Sozlash turlari va vazifalari 
6.2. Bir turdagi issiqlik yuklamalarini markazlashtirilgan holda sozlash. 
6.3.  Isitish  tizimi  yuklamalari  bo’icha  yopiq  tizimlarni  markazlashtirilgan  holda 
sozlash 
6.1. Sozlash turlari va vazifalari 
Issiqlik ta’minoti tizimlari issiqlik istemolchilarining o’zaro bog’liq kompleks 
bo’lib,  ular  issiqlik  iste’mol  qilish  qiymatlari  bilan  farq  qiladi.  Isitish  asboblarining 
issiqlik yuklamalari tashqi havoning haroratiga qarab o’zgaradi. 
Bir  qator  texnologik  jarayonlar  va  issiq  suvga  bo’lgan  issiqlik  talabi  tashqi 
havo  haroratiga  bog’liq  bo’lmaydi,  lekin  kun  mobaynida  va  hafta  kunlari  bo’yicha 
o’zgaradi.  Bu  sharoitlarda  issiqlik  tashuvchining  parametri  va  sarflarini 
iste’molchilarning haqiqiy talabiga qarab sun’iy ravishda o’zgartirish kerak. Sozlash 
issiqlik ta’minotining sifatini oshirib, issiqlik energiyasi va yoqilig’ining ortiqcha sarf 
bo’lishini kamaytiradi. 
Issiqlikni  sozlash  bo’yicha  markazlashgan,  guruhli,  mahalliy  va  yakka  xol 
ko’rinishidagi sozlashlar usullari mavjud. 
Markazlashgan  sozlash  usuli,  issiqlik  manbaida  IEM  (issiqlik  elektromarkazi) 
yoki yirik qozonxonalarda eng katta qiymatli yuklamalar bo’yicha amalga oshiriladi. 
Shahar  issiqlik  tarmoqlarida  bu  yuklama  sifatida,  isitish  yoki  isitish  va  issiq  suv 
tizimining  birgalikdagi  yuklamasi qabul qilinadi. Texnologik korhonalarda  esa katta 
qiymatli  yuklama  bo’lib,  texnologik  jarayonlarga  sarf  bo’layotgan  issiqlik  sarfi 
hisoblanadi. 

---

 
119 
Guruhli  sozlash  markazlashtirilgan  issiqlik  punktlarida  yoki  bir  guruh  bir 
turdagi iste’molchilar uchun bajariladi. Bu sozlash markazlashgan issiqlik punktlarida 
qo’llanilib,  tarmoqlanish  va  mavze  tarmoqlari  uchun  issiqlik  tashuvchining  kerakli 
sarfi va harorati ta’minlab turiladi. 
Mahalliy  sozlashda  esa,  issiqlik  tashuvchining  ko’rsatkichlarini  binoga  kirish 
joylarida qo’shimcha ravishda sozlash ko’zda tutiladi. 
Yakka  holda  sozlash  issiqlik  iste’mol  qilinadigan  asboblarda,  masalan  isitish 
tizimlaridagi isitish asboblarida bo’lib, sozlashning boshqa turlarini to’ldiradi. 
Hozirgi  zamon  issiqlik  ta’minoti  tizimlarining  iste’molchilardagi  issiqlik 
yuklamalari  bir  xil  bo’lmasligi  bilan  birga,  issiqlik  tashuvchining  parametrlariga 
bo’lgan  talab  ham  har  xil  bo’lib  bormoqda.  Shu  tufayli  issiqlik  uzatishning 
markazlashtirilgan  guruhli,  mahalliy  va  yakka  holda  sozlash  usullari  birgalikda 
(kombinatsiya) amalga oshirilishi lozim. 
Har  xil  ko’rinishdagi  sozlashlar  bir  necha  bosqichdan  iborat  bo’lib,  ular  bir-
birini  to’ldiradi.  Bu  sozlashda  uzatilayotgan  issiqlik  miqdori  bilan  haqiqiy  issiqlik 
iste’moli  miqdori  ko’rsatkichlari  yaqinlashadi.  Sozlash  ikki  usul  bilan  amalga 
oshirilishi mumkin, avtomat va qo’l bilan sozlash. 
Sifatli  sozlashga,  issiqlik  tashuvchining  doimiy  sarfida,  uning  haroratlari 
o’zgarishi orqali erishiladi. Issiqlik tarmoqlarining markazlashgan sifatli sozlash usuli 
keng  foydalaniladigan  usulardan  biri  hisoblanadi.  Miqdoriy  sozlashda  issiqlik 
tashuvchining sarfi o’zgarishi bilan, uning uzatish quvuridagi haroratini doimiyligini 
belgilaydi.  Sifatli-miqdoriy  sozlashda  issiqlik  tashuvchining  sarfi  bilan  birgalikda 
harorati o’zgaradi. 
Tanafusli  sozlashda  tizimlarni  vaqtincha  o’chirib  qo’yish  yo’li  bilan,  ya’ni 
issiqlik  tashuvchining  vaqti-vaqti  bilan  uzatilishi,  uning  tanaffusli  sozlash  usuli  deb 
hisoblanadi.