Ызбекистон Республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

 
 
4.2. Markazlashtirilgan issiqlik ta`minoti tizimlarining asosiy elementlari. 
Markaziy  issiqlik  ta`minoti  tizimlari  quyidagi  asosiy  elementlardan  iborat: 
issiqlik  manbai,  issiqlik  tarmog`i,  iste'molchiga  kirish  joyi  (vvod)    va  mahalliy 
issiqlik iste'mol tizimlaridan iborat bo'ladi.   
Markaziy  issiqlik  ta`minoti  tizimlarida  issiqlik  manbaai  sifatida  ikki  turdagi 
issiqlik  manbaalari  ishlatiladi:  issiqlik  elektr  markazi  (IEM)    va  rayon  qozonxonasi 
(RQ).  IEM  bir  vaqtning  o`zida  ham  elektr,  ham  issiqlik  energiyasi  ishlab  chiqaradi. 
Bu o`z  vaqtida  yoqilg`ini tejash imkonini  beradi. IEM  da ishchi  jism      (suv   bug`i),  
birlamchi    energiyasi    turbina   valini     aylantirishga  ya`ni, elektr  energiyasini    hosil   
qilishga      ishlatiladi.  Ma`lum    miqdorda  ishlagan  bug`  esa  isitkichlardan      o`tib   
issiqlik  bilan  ta`minlash  tizimiga  o`z  isiqligini  beradi.    Rayon    qozonxonalarida  esa 
faqat  issiqlik  energiyasi  olinadi  va  elektr  energiyasini  olish  uchun  maxsus 
kondensatsion  elektr  stantsiyalari  quriladi.  Bunday  alohida,  alohida    energiyalar   
olish    ancha qo`shimcha yoqilg`i sarf qilinishini talab qiladi. 
Shuni  unutmaslik  kerakki,  IEM  uchun  sarflanadigan  maxsus  qurilmalarning 
umumiy  qiymati  alohida  kondensatsiya  elektr  stantsiyalarida  (KES)  va  RQ 
sarflanadigan  qurilma  qiymatidan  ancha  qimmat  turadi.  Shuning  uchun  IEM  larini 
issiqlik miqdorini katta talab qiladigan yirik rayonlarga qurish maqsadga muvofiqdir. 

---

 
116 
Markazlashgan issiqlik bilan ta’minlash tizimi, asosan, isiqlik manbai, issiqlik 
tarmog'i,  iste'molchiga  kirish  joyi  (vvod)  va  mahalliy  issiqlik  iste'mol  tizimlaridan 
iborat  bo'ladi.  Issiqlik  manbalarining  iste'molchilarga  nisbatan  joylashishiga  qarab, 
issiqlik bilan ta’minlash tizimlari markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan bo'ladi. 
Markazlashmagan  tizimlarda  issiqlik  manbalari  bilan  iste'molchilarning 
issiqlikni qabul qiluvchi moslamalari yagona bir qurilmaga birlashtirilgan bo'ladi. 
Markazlashtitilgan  issiqlik  bilan  ta’minlash  tizimlarida  issiqlik  manbai  va 
iste'molchilarning  issiqlikni  qabul  qiluvchi  moslamalari  bir-biriga  nisbatan  alohida, 
ko'pincha  uzoq  maso-  fada  joylashgan  bo'ladi  va  manbaidan  issiqlikning  iste'mol-
chilarga  uzatilishi  issiqlik  tarmoqlari  orqali  amalga  oshiriladi.  Markazlashtirish 
darajasi  bo'yicha  issiqlik  bilan  ta’minlash  tizimlarini  quyidagi  guruhlarga  bo'lish 
mumkin: 
guruhli — bir nechta guruh binolarini issiqlik bilan ta'min- lash; 
tuman — bir necha binolar guruhini issiqlik bilan ta'minlash; shahar — bir necha 
rayonning  issiqlik  bilan  ta’minlash;  shaharlararo  —  bir  necha  shaharning  issiqlik 
bilan ta’minlash. Markazlasgan issiqlik bilan ta’minlash tizimlari issiqlik tashuvchi- 
ning turiga qarab suvli va bug'li bo'ladi. 
Issiqlik tarmoqlari tarkibiga quyidagilar kiradi:  
1)   issiqpik uzatuvchilar (quvurlar); 
2)  kompensatorlar,  o`chiruvchi  qurilmalar,  himoyalovchi  qurilmalar,  nasos 
stantsiyalari, rayon issiqlik punktlari (RIP) va issiqlik punktlari (IP). 
Istemolchilarga  -  isitish,  ventilyatsiya  va  issiq  suv  bilan  ta`minlash  tizimlari 
kiradi.