Ызбекистон Республикаси Олий ва Ырта махсус таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети Умумий физика кафедраси


Маърузадаги асосий таянч сыз ва иборалар



Download 1,11 Mb.
bet5/60
Sana21.04.2022
Hajmi1,11 Mb.
#568329
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   60
Bog'liq
mexanika

Маърузадаги асосий таянч сыз ва иборалар.
1. Щаракат.
2. Механик щаракат.
3. Физика.
Адабиётлар.
[2, кириш], [8,кириш], [17,-§1].
Синаш саволлари.
1. Физика предмети нимадан иборат?
2. Физика фани тад=и=от усулларини айтинг.
3. Хал= хыжалиги ва ишлаб чи=аришда физиканинг =андай ырни бор ?


2 - М А Ъ Р У З А.
Механика. Кириш.
Режа.
1. Механика предмети.
2. Механика тарихидан.
3. Абстракциялар ва моделларнинг чекланганалиги.
4. Физик катталиклар ва уларни ылчаш.
5. Физик тушунча ва катталикларни ани=лаш.
6. Физик катталикларни ылчаш бирликлари ва бирликлар тизими. Aсосий ва щосилавий бирликлар. Бирликларнинг хал=аро тизими.
7. Координаталар тизими. Фазо ва геометрия. Геометрия ва тажриба. Векторлар ва координаталар усулида ифодалаш, координаталар ва векторларнинг проекцияларини алмаштириш.
8. Ва=т тушунчаси. Даврий жараёнлар, соатларни синхронлаштириш.


1. Механиканинг вазифаси.
Механика предмети.
1. Механика материя щаракатининг энг содда шакли ща=идаги таълимотдир. Бундай щаракат жисмларнинг ёки жисм =исмларининг бир-бирига нисбатан кычишидан иборат былади. Механика предмети-материя щаракатини кычишдан иборат энг содда шаклини ва ундаги =онуният-ларини ырганишдир. Механика щам, щамма табиий фанлар каби, ызининг =онун =оидаларини тажрибалардан олинган маълумотларни умумлаштириш йыли билан ани=лайди. Жисмларнинг кычишини кузатиш энг содда тажрибалардир. Одамлар кундалик турмушда ва щар =андай ишлаб чи=ариш жараёнида жисмларнинг кычишини кырадилар. Шунинг учун механик тасаввурлар жуда я==ол быладилар. Механикани бош=а табиий фанлардан олдинро= кенг ривожланганига щам сабаб ана шу.


2. Механика тарихидан

Механиканинг асосий =онунларини Галилей (1564-1642) анчагина ойдинлаштирган эди. Ньютон (1642-1727) уларни узул-кесил таърифлаб берди. Петербург фанлар академиясида кып йил ишлаган Леонард Эйлер (1707-1783) биринчи былиб механиканинг =онунларига аналитик кыриниш берди ва механиканинг тара==иётида катта роль ыйнади. Аммо "классик механика" деб аталган, Галилей, Ньютон механикаси маълум жисмдаги щаракатларини, яъни тезликлари унча катта былмаган ва ылчамлари киши танасининг ылчамларига я=ин былган жисмлар (отилган тош) нинг щаракати ёки ызи жуда катта былган жисмлар (планеталар)ни щаракатини кузатиш натижасида вужудга келган. Классик механиканинг та=рибий характерга эга былишига сабаб ана шу. Фаннинг кейинги тара==иёти натижасида маълум былдики, агар текширилаётган жисмлар жуда кып атомлардан иборат былса (макроскопик жисмлар) ва уларнинг тезлиги ёру\лик тезлигига =араганда нищоят даражада кичик былса, классик механика ща=и=атни жуда ани= акс эттира олади. Тезлиги ёру=лик тезлигига я=ин былган макроскопик жисмларнинг щаракат =онунлари Эйнштейн томонидан кашф этилган нисбийлик назариясида баён этилади.


Механика кинематика, статика ва динамика былимларига былинади. кып адабиётларда кинематика алощида ва статика билан динамика бирга =аралади.Кинематика-ырин алмаштиришнинг ызини ва=тга бо\лаб текширади ёки бош=а жисмга нисбатан щаракатланувчи жисм щаракати шу щаракатни келтириб чи=арувчи сабабни =арамаган щолда ырганади. Динамика жисм щаракати билан у жисмга таъсир этувчи кучлар орасидаги бо\ланишни ырганади. Статика-кучлар таъсирида жисмнинг мувозанат щолатини ырганади, бу щолда кучлар бир-бирини мувозанатлайди.
Механиканинг тара==иёти кишилик жамиятининг маданий тарихи билан узвий бо\лангандир. Миср пирамидалари ва =адимий =урилмаларининг бош=а =олди=лари =адимий хал=лар асосий мувозанат =онунлари ща=ида муайян билимларга эга былганлар деб щисоблашга мажбур =илади. Чунки, бундай билимга эга былмай туриб, буна=а буюк иншоотларни яратиш мумкин былмасди.
Юнон файласуфи Афлотун (бизнинг эрамиздан олдинги 384-322 йиллар) ызининг "Физика" асарида =адимий кишиларнинг механика сощасидаги билимларини умумлаштирди; биро= куч ва щаракатни бо\ловчи асосий =онунни у ноты\ри таърифлаган эди. Бу =онун XIX асрдан кейингина ани=ланди. Барча машиналарнинг тузилиши асосланган бош =онуни ричаг мувозанат =онуни ва сузувчи жисмларнинг мувозанат =онунлари машщур Архимед (бизнинг эрамизгача III аср) томонидан жуда ани= кырсатилган эди. Шу ва=тдан бошлаб механика тыла маънода фан сифатида тара==ий =ила бошлади.
XYII асрга келибгина Г. Галилей (1564-1642) жисмлар щаракатининг асосий =онунини ты\ри очиб берди. Бу =онун щамда ыз замонидаги олимларнинг юту=ларини билган щолда улу\ И. Ньютон (1642-1727) бир неча ын йиллардан сынг механик щаракатнинг асосий =онуниятларини ани=лади ва уларни шундай равшан ва ищчам шаклда баён =илдики, у щозиргача амалий ва техникавий масалаларни ечишда щам, илмий тад=и=отларда щам =ылланилмо=да. Эйлер механика =онунларига аналитик кыриниш берди. Кейинги тад=и=отлар механиканинг асосий =онуниятларига умумийро= шакл бердилар ва мураккаб механикавий щодисаларни тащлил =илиш усулларини такомиллаштирдилар. Аввало Л. Эйлер, Д. Бернулли, Ж. Даламбер, Ж. Лагранж ва бош=а машщур олимларнинг асарларидан иборат былган тад=и=отларнинг буюк натижалари ща=ида назарий механика курсларида гап боради.
Механика тара==иётининг янги бос=ичи А. Эйнштейн (1879-1956) ундан олдин ытган олимларнинг фундаментал ишларидан бошлаган.Бу ишлар ёру\лик тезлигидан кичик щар =андай тезлик билан щаракатланаётган жисмларнинг щаракат =онунларини ызига олувчи механика=онунларнинг улкан умумлашмасидан иборат былиб, эндиликда Ньютон механикасини Эйнштейн механикасини бир =исми деб щисоблаш мумкин. Беруний, Улу\бек, Ибн сино, Ыразбоев, Хабибуллаев, Бекжонов, М.А.Азизовларнинг физикага =ышган щиссалари каттадир. Физика социал-эканомика факторлари таъсирида ривожланади. Революциядан илгари бундай факторлар дунё физикасига ыз щиссасини =ышган рус физикларни тарбиялади. Менделеев, Лебедев, Столетов, Жуковский ва бош=алар дунё фанига ыз щиссасиниышган материялист олимлардир.Совет физиклари бу олимларнинг традицияларини давом эттиришмо=далар. Атомни ырганишдаги ишлар салмо\и каттадир.В.Ф.Миткевич (электро- магнитизм),А.А.Чернишев (ю=ори кучланиш ва частота техникаси) ,Л.И.Мандельштам, Г.С.Ландсберг (комбинацион сочилиш) ,Л.А.Арцимович, М.А.Леонтович (ю=ори температурали плазма), С.Н. Вернов ( ой ва ер магнит майдони), Б.М.Вулл, Д.Н. Наследов (ярим ытказгичли квант генератори), В.А.Фок (квант майдон назарияси), Л.Д.Ландау (конденсирланган мущит назарияси), Н.Г.Басов, А.М. Прохоров (Квант генераторлари), И.Е.Тамм, П.А.Черенков, И.М.Франк (Черенков эффекти) каби олимларни дунё тан олган.



Download 1,11 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   60




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish