Ызбекистон республикаси кишлок ва сув хужалиги вазирлиги

Микориза. Микориза деб юксак ўсимлик ўз илдизи воситасида замбуруѓлар билан бирга ћаёт кечириши тушинилади. Замбуруѓ мицелийси илдизини ташќи томонидан ўраб туриб ўзига хос ќопламни ћосил ќилади ва тупроќдан сув ва унда эриган минерал моддаларни ўсимликка олиб беради. Юксак ўсимлик эса замбуруѓга органик моддаларини бериб туради.
Эман, ќараѓай, кайин каби ўсимлик илдизлари микотроф озиќланишига эга бўлиб, агар илдизида замбуруѓ бўлмаса улар тезда халок бўлади. Замбруѓ мицелийсининг жойлашишига кўра, 2 хилга ажратилади.
1. Ички микориза. 2. Ташќи микориза.
Ташќи микоризада замбруѓ илдизни ўсиш конусини ўраб туради. (кайин эман). Ички микоризада замбруг мицелиси хужайра ичига кириб боради. Бу кўпчилик ўт ўсимликларда учрайди.
Микоризаларни аћамияти 1881 йил Ф.М. Каменский ва М.С. Воронин томонидан ўрганилган.
Туганаклар дуккакдошар оиласи вакилларининг Rhizobium бактерияси билан симбиоз яшаши асосида вужудга келади. Илдиз хужайраларидаги бу бактериялар атмосфера азотини ўзлаштиради. Натижада бу хужайралар йириклашиб туганакларни ћосил ќилади.
3. Илдиз метоморфозига илдиз мевалар киради (сабзи, лавлаги, турип, шолѓом). Илдизмевалар 3 ќисмдан тузилган бўлади. Бош, бўйин ва ћаќиќий илдиз ќисмидан.
Илдизмеванинг бош ќисмида барг ва баргли куртаклар жойлашган бўлади. Морфологик нуќтаи назардан бу ќисм ќисќарган поя бўлиб унда чексиз барглар мутевка шаклида жойлашади. Илдизмеванинг бўйин ќисми поядан келиб чиќќан, силлиќ барг ва илдиз ћосил ќилмайди.
Илдизмеванинг ћаќиќий илдиз ќисми бошќа ќисмларидан кўп миќдорда ён илдизлар ћосил ќилиши билан фарќланади.
Икки йиллик ёввойи ўсимликлар илдизмевалари тупроќда кишлаб иккинчи йили гул. мева ва уруѓ ћосил ќилади. Илдизмевалар анотомик тузилишига кўра бир камбийли ва кўпкамбийли бўлади.
Бир камбийли илдизмеваларнинг айримларида запас озиќ моддалар иккиламчи пўстларида тўпланади (сабзида), айримларида; масалан: турипда озиќ моддалар ксилемада тўпланади.
Кўп камбийли илдизмевалар кандлавлагида ћосил бўлади. Бундай тузилишда илдизмеванинг марказида кселма жойлашиб уни ташќи ќисмидан камбий ўраб туради. Камбийни ташќи томонидан флоэма ўраб туради. Кандловлагида учламчи тузилиши характерли бўлиб, запас озиќ моддалар ћалќаларида тўпланиб боради. Ћалќалар сони 8....10 тагача бўлиши мумкин. Бундай тузилиш табиатда кам учрайди. Уни шўрадошлар оиласи вакилларида ћам учратиш мумкин. Илдизтуганаклар ён ва ќўшимча илдизларда запас озиќ моддаларни тўпланишидан ћосил бўлади. Ташќи кўринишига кўра илдиз туганаклари картошка туганакларини эслатади, лекин уларда куртакни йўѓонлашган ќисми йўќлиги билан фарќ ќилади. Куртаклар фаќат илдиз бўйин ќисмида жойлашади. Илдиз туганаклари фаќат, картошка гул каби ўсимликларда учрайди.
Нафас олувчи илдизлар тропик ботќоќликларда ўсувчи ўсимликларда ћосил бўлади.
Ћаво илдизлари тропик ўрмонларда ўсувчи ўсимликларда ћосил бўлади. Бундай илдизлар ќушимча ћосил бўлиб атмосферадан ћаво парларини ќабул ќилиб баъзан тупроќќа бориб таќалади ва ўсимликка суянчиќ вазифасини бажаради.
Бундай илдизлар эпифит ўсимликларда кам ћосил бўлади. Эпифит ўсимлик деб бошќа ўсимлик танасидан субстрат тарикасида фойдаланадиган, паразитлик ќилмай ћаёт кечирадиган ўсимликлар тушунилади. Масалан: узум- ток, ќўйпечак. Илашувчи илдизлар ћаво илдизларининг ўзгариши натижасида ћосил бўлади. Бундай илдизлар тропик ўрмонларида ўсувчи ўсимликларда ћосил бўлиб, кўпчилик лианалар улар воситасида тик ўсувчи дарахтларга ёпишиб уларни вертикал тутиб туради.
Саволлар:

1. 
   Илдиз ќандай вазифаларни бажаради?
   
2. 
   Илдизлар келиб чиќишига кўра неча хил бўлади?
   
3. 
   Илдизлар шаклига кўра неча хил бўлади?
   
4. 
   Микориза нима?
   
5. 
   Илдиз метоморфози деганда нимани тушунасиз?
   
6. 
   Эпифит ўсимлик деганда ќандай ўсимликларни тушунасиз.
   
7. 
   Ўсимликларда ќандай илдизлар ћосил бўлади.