Ызбекистон Республикаси =ишло= ва сув хыжалиги вазирлиги

Материаллар ва жихозлар: 
1.Токзор учун ажратилган ер майдони рельеф картаси. 
2.Мана шу ер майдони, хўжаликни табиий ва иқтисодий шароитни 
асосий кўрсаткичларини тавсифловчи тупроқ картаси. 
3.
қаламлар, чизгичлар, ўлчагичлар. 
4.Токзор территориясини ташкил этиш лойихасини ўзида қайд 
килган узумзор картаси. 
 
Назорат саволлари: 
Токзор территорисини карта ва кварталларга ажратиш. 
Токзор қатор йўналиши. 
Токзор территорисини йўл ва суғориш тармоклари. 
Токзор ихота зоналари. 
Токзор майдонини ташкил қилиш схемаси. 
Тоғ ён бағирларида токзор майдонини ташкил этиш схемаси. 

Адабиётлар 2,6,9,12. 
5.Машғулот. 
 
Токзор барпо қилиш режасини тузиш. 
 
Машғулот мақсади. Навларни ташлаш, уларни жойлаштиришни 
ҳисобга олиш билан янги токзорлар барпо қилиш режаси тузилади. 
Кўчатлар озиқланиш майдони, ишчи кучига эҳтиёжини, машина 
тизимлари ва шу кабиларни аниқлаш. 
Умумий маълумот. Ток кўчатини экишга киришишдан олдин, ҳар 
бир хўжаликда токзор барпо қилиш режаси аввалдан тузилади. Токзор кўп 
йиллар учун бир марта барпо этилади. Унинг ҳосилдорлиги, узоқ яшаши 
ва сермаҳсуллиги кўп жиҳатдан уни тўғри ташкил қилишга боғлиқ. Ток 
ўтқазишда йўл қўйилган хатолар ўсимликнинг келгуси ҳолатида баъзан 
бир неча йилдан сўнг сезилади, лекин бу вақтда уларни тузатиш қийин 
22 

---

бўлади ёки тузатиб бўлмайди. Шунинг учун токзор барпо қилишдан олдин 
асосий эътиборни навларни танлаш ва қаратилиши керак. 
Навларни танлашдан олдин, районнинг ихтисослашганлиги, шу 
хўжалик режасини, узумнинг асосий фойдаланиш йўналишини, узумни 
хўраки ёки шароббоп навларини етиштириш нисбатларини ҳисобга олиш 
керак. Экиш учун фақат районлаштирилган навлар олинади. 
Хўжалик ихтисослашганлиги боғлиқлигидан 4-5 хил районлашган 
шароббоп ва 5-7 хил хўраки навларни, қаердаки мана шу жойнинг 
микроиқлими ҳусусиятларига энг яхши мос келадиган, ноқулай ташқи 
шароитларга энг чидамли ҳисобланган ва етиштириш мақсадга мувофиқ. 
Районлаштирилган навлардан энг яхшилари ажратиб олинади, 
қаердаки бу нав энг кўп майдонни эгаллаши керак ва хўжаликни юқори 
сифатли маҳсулоти машхур маркали шаробларни яратишини таъмин 
этсин. 
Навларни танлашдан олдин хўжаликни мавжуд ишчи кучларига ҳам 
амал қилиш зарур. Йирик узумчилик хўжаликларида, ҳар хил муддатларда 
эрта, ўрта ва кечпишадиган навларни танлаш керак, токи узум ҳосилини 
йиғиштириб олишда қийинчилик бўлмасин. Бир вақтда пишадиган нав 
катта майдонни эгалламаслиги керак. Хўраки узум навларини майдонда 
жойлаштиришдан олдин, узумни четга чиқаришга мўлжалланганлиги, 
темир йўл ва аппаратдан узоқлиги ҳисобга олинади. Хўжалик хўраки узум 
навларини етиштиришга ихтисослашган бўлса, ҳар хил муддатда эрта, 
ўрта ва кеч пишадиган 5-7 хил навлар экишга мўлжалланган бўлиши 
керак, бу эса энг чўзиладиган муддатда кўп миқдорда узум маҳсулотлари 
олишни таъминлайди, уларни янги ҳолида жўнатиш учун ҳамда қиш 
даврида сотиш учун сақлашга қўйилади. 
Функционал урғочи хил тўп гулли навлар учун навни чанглатишга 
мос келадиган навни танлаш керак. қайсики гуллаш фазаси, чангланувчи 
навнинг гуллаш фазасига тўғри келсин. 
Улар қуйидагича: бир қатор чанглатувчи нав, икки қатор 
чангланувчи, яна бир қатор чанглатувчи, икки қатор чангланувчи ва шу 
тартибда давом эттирилиб экилади. 
қаторлаб экиш тўғри бурчакли ва квадратли бўлади. Тўғри бурчакли 
экилганда туплар орасидаги масофа катта ёки кичик, қатор орасидаги 
масофадан, квадратли экилганда эса қатор оралари ва туплар оралари бир 
хил бўлади.