Ызбекистон Республикаси Давлат соли= =ымитаси

Diz’yunktiv mulohazaning chinlik tablitsasi 

 

P 

Q 

p 



 q 

p



 q 

Chin 

Chin 

chin 

yolg‘on 

Chin 

Yolg‘on 

chin 

chin 

Yolg‘on 

Chin 

chin 

chin 

Yolg‘on  Yolg‘on  yolg‘on  yolg‘on 

 

Shartli  mulohaza  ikki  oddiy  mulohazaning  «agar...  unda» 

mantiqiy  bog‘lovchi  orqali  birikishidan  tashkil  topadi.  Shartli 

mulohazaning  mohiyatini  aniqlash  uchun  “zaruriy  va  yetarli  shart” 

tushunchalarini farqlash zarur. Hodisaning zaruriy sharti deb, uning 

mavjudligini ta’minlaydigan holatga aytiladi. Agar hodisaning sharti 

zaruriy  bo‘lmasa,  hodisa  ham  bo‘lmaydi.  Masalan,  “Agar  o‘simlik 

suvsiz qolsa, u quriydi”. 

Shartli  mulohaza  tarkibida  asos  va  natija  qismlari  farqlanadi. 

Shartli mulohazaning «agar» va «unda» so‘zlari oralig‘idagi qismi – 

asos  (antetsedent),  «unda»  so‘zidan  keyingi  qismi  –  natija 

(konsekvent) 

deb 

ataladi. 

Mulohaza 

qismlarining 

bunday 

nomlanishiga  sabab  ularning  turli  vazifalarni  bajarishlari  bilan 

bog‘liq.  Agar  bu  qismlarning  o‘rni  almashsa,  mulohaza  ham 

o‘zgaradi.

1

 “Agar yomg‘ir yog‘sa, unda uylarning tomi ho‘l bo‘ladi” 

mulohazacida  «yomg‘ir  yog‘sa»  –    asos,  «uylarning  tomi  ho‘l 

bo‘ladi»  –  natija  hisoblanadi.  Demak,  asosda  ko‘rsatilgan  hodisa, 

natijada qayd etilgan hodisaning kelib chiqishi uchun yetarli shartni 

ifodalagan mulohaza shartli mulohaza deyiladi. 

Implikativ mulohazalardagi «agar ... unda» mantiqiy bog‘lamasi 

“→” belgi bilan ifodalanadi. Hozirgi zamon mantiq ilmida esa ba’zan 

(ב)  simvoli  bilan  belgilanadi.  Bu  simvollar  moddiy  implikatsiya 

belgisi  deb  ataladi.  Implikativ  mulohazaning  formulasi:  p  →q. 

                                                 

1

 Look: Restall G. Logic

.

 Аn  introduction.Рublished in the Taylor & Francis e-Library, 2006. р.17. 

 

---

414 

Implikativ mulohaza asosi – chin, natijasi – yolg‘on bo‘lgan holatdan 

boshqa hamma ko‘rinishlarda chin bo‘ladi.