Ызбекистон Республикаси Давлат соли= =ымитаси

 

Mehnat-turmush estetikasining muhim omili 

 

Mehnat moddiy va ma’naviy go‘zalliklar yaratish bilan estetik 

tarbiyaning muhim vositasi hisoblanadi. Bu jarayon ijtimoiy-foydali 

mehnatning badiiylik bilan aloqasi ta’sirida vujudga keladi. Mazkur 

munosabat  pirovardida  mehnat  vositalarining  insonga  keltiradigan 

---

608 

zararini kamaytiradi, qolaversa, mehnatga ijodiy yondashuv jamiyat 

ma’naviy qiyofasini belgilovchi omil hisoblanadi.  

O‘zbekistonda barpo etilayotgan jamiyatning iqtisodiy asosi  – 

ijtimoiy  yo‘naltirilgan  bozor  iqtisodiyotidir.  Ushbu  jarayonda  eng 

muhim  va  dolzarb  vazifa  insonlarda  mehnatga  bo‘lgan  yangicha 

estetik  munosabatni  shakllantirishdan  iborat.  Tashabbuskorlik  va 

tadbirkorlikni  rag‘batlantirish,  odamlarda mulkka  egalik  hissiyotini 

tarbiyalash o‘z navbatida mehnatga bo‘lgan estetik munosabat orqali 

ro‘yobga chiqadi.  

Mehnat  –  insonning  aqliy  yoki  jismoniy  kuchi  bilan  amalga 

oshiriladigan  estetik  faoliyat.  U  ma’naviy  va  moddiy  jihatdan 

odamzot  hayotini  farovonlashtirish,  ma’naviy  hamda  moddiy 

qadriyatlarni  yaratish  vositasi.  Mehnatda  inson  ayni  paytda  ham 

aqliy,  ham  jismoniy  tomondan  tarbiyalanib,  ma’naviy  yuksalib 

boradi.  Biroq  mehnat  og‘ir  majburiyatga  aylangan  joyda  uning  bu 

xususiyatlari  yo‘qoladi.  Shu  sababli  mehnat  har  jihatdan  yuksak 

samara  borishi  uchun  erkin  bo‘lishi,  mehnat  jarayoni  ijodiy  va 

qiziqarli kechishi lozim. Agar mehnat erkin va ijodiy bo‘lsa ko‘plab 

yuksak  asarlar,  mukammal  mahsulotlar  yaratiladi.  Va  aksincha, 

mehnat  asarlari  xunuk  bo‘lsa  insonning  mehnat  qilish  zavqi  va 

baxtidan  mosuvo  ekanligi,  bu  esa  ular  yashayotgan  jamiyatning 

ma’naviy qashshoqligini ko‘rsatadi. 

Mehnat  –  mehnat  sharoiti,  mehnat  jarayoni  va  mehnat 

natijalaridan  iborat.  Mehnat  sharoiti  yoki  muhiti  ishchi  mehnat 

qilayotgan  korxona  binosi,  arxitekturasi,  dizayni,  yorug‘ligi,  havo 

muhiti, shovqin, undagi mikroiqlim omillari harorat, nisbiy namlik, 

atmosfera  bosimi,  o‘zaro  ishchan  vaziyat,  axloqiy-estetik  muhitni 

ham  qamrab  oladi.  Mehnat  jarayoni  esa  insonning  ishlab  chiqarish 

vositalari,  ularni  boshqarishi,  ishlab  chiqarish  vaziyatidan  iborat. 

Mehnat  natijalari  yaratilajak,  yaratilgan  mahsulot-tovarlardir.  Bu 

uchchalasi  o‘zaro  bog‘liq  bo‘lib  mehnat  muhiti  ijobiyligi,  mehnat 

jarayonini inson uchun mashaqqatli, sog‘ligiga ziyon yetkazadigan, 

toliqtiradigan  emas,  aksincha,  zavqli  va  qulay  bo‘lishiga,  mehnat 

jarayonining  ijobiyligi  esa  mahsulot-tovarlar  sifati,  estetikasi, 

qulayligi, uyg‘unligi bilan belgilanadi.  

Mehnat  estetikasi  deganda  mehnat  sharoiti,  mehnat  vositalari, 

mehnat  natijalarida  estetik  qonuniyatlarning  namoyon  bo‘lishi 

---

609 

tushuniladi.  Mehnatning  estetik  jihatlari  shaxsning  ijodiy  faoliyat 

potensiali  uning  ma’naviy,  aqliy,  axloqiy-estetik  tomonlari  bilan 

umumiyligi  va  mehnat  natijalaridan  beg‘araz  lazzatlanishiga 

bog‘liqdir.  Mehnatning  estetik  jihatdan  to‘laqonli  bo‘lishi  uchun 

avvalo,  obyektiv  omillar,  ishlab  chiqarish  jarayoniga  ham  bog‘liq. 

Albatta  bu  o‘rinda  mehnatkashlarning  madaniyati,  estetik  didi 

masalalari ham muhim ahamiyat kasb etadi.  

Mehnat ko‘rinishidan qat’iy nazar texnika taraqqiyotiga bog‘liq. 

Ibtidoiy  davrdan  boshlab  bugungi  eng  yangi  ilg‘or  texnologiya 

shakllanganigacha mehnat vositalari bir necha bor o‘zgardi, davrdan 

davrga  takomillashib  bordi.  Bu  albatta  mehnat  estetikasiga  ham 

ijobiy  ta’sir  ko‘rsatadi.  Oddiygina  kompyuter  texnologiyasini 

oladigan bo‘lsak, u hisob-kitob bilan shug‘ullanuvchi kasb egalaridan 

tortib, yozuvchi-ijodkorlar mehnatini yengillashtiribgina qolmay ular 

vaqtining  tejalishi,  vaqtdan  unumli  foydalanish  imkonini  yaratdi. 

Bugun fermer va dehqonlarimiz ham zamonaviy texnika orqali yerga 

ishlov bermoqda. 

Texnika  taraqqiyoti  ishchini  og‘ir  jismoniy  mehnatdan  xalos 

etgani  bilan  birga  uning  ruhiy-axloqiy  mas’uliyatini  kuchaytiradi, 

ya’ni  zamonaviy  texnologiyani  boshqarish,  uni  asrash  insondan 

hushyorlik, axloqiy mas’uliyat talab etadi. Jismoniy mehnat texnika 

zimmasiga o‘tgani sari, uning ijodiy tabiati ortib boradi. 

Ishlab  chiqarish  jarayonida  qatnashayotgan  har  bir  inson  o‘z 

mehnatidan moddiy va ma’naviy manfaatdor bo‘lsagina, bu mehnat 

estetik  tarbiya  omiliga  aylanadi.  Mehnat  inson  iqtidori,  xayolotini 

yuzaga chiqaradi, funksional jihatlari bilan estetik madaniyat, estetik 

faoliyatning  shakli,  mazmuni,  hajmi,  natijalarini  belgilaydi.  Inson 

hayotining turli soha va yo‘nalishlaridagi estetik munosabatlar estetik 

madaniyatning  o‘zini  namoyon  etadigan  maydoni  sanaladi.  Bu 

avvalo, inson hayotiy faoliyatining asosiy nuqtasi bo‘lgan mehnatga 

taalluqlidir. 

Mehnat  qurollari  va  kundalik  turmush  buyumlarining  funk-

sional-texnologik qiymati hamda estetik belgilari va loyihalanishiga 

qarab kundalik turmush bilan bog‘liq buyum-jihozlar va ikkilamchi 

yaratishga  mo‘ljallangan  mehnat  qurollariga  bo‘linadi.  Ammo 

bugungi  kunda  insonning  ijtimoiy  faoliyati  hisoblangan  mehnat 

turlarini  jismoniy  va  aqliyga  ajratish  har  doim  ham  to‘g‘ri  emas. 

---

610 

Chunki mehnat jarayonida bugun ikkalasi uzviy bog‘lanib bormoqda. 

XIX  asr  oxiri  va  XX  asr  boshlarida  ishlab  chiqarishning  mislsiz 

taraqqiyoti natijasida bu ikki faoliyat bir-birini taqozo etib bormoqda.  

Mehnat sharoitlari  va  vositalariga estetik mazmun baxsh etish 

insonni  estetik  kamol  toptirish  bilan  birga,  uning  foydali  amaliy 

vazifalarini ham kengroq doirada bajarishga safarbar qiladi. Natijada 

estetik  mazmun  mehnat  unumdorligini,  samaradorligini  va  sifatini 

oshirishning  muhim  omiliga  aylanadi.  Mehnat  insonning  hayotiy 

ehtiyoji,  uning  turmush  estetikasini  shakllantiruvchi  vosita  hamdir. 

Mehnat estetikasining shakllanishida ishlab chiqarish vositalarining 

zamonaviyligidan  tashqari,  mehnat  kollektividagi  o‘zaro  axloqiy-

estetik muhitning ham o‘rni bor. Negaki ahil jamoa, o‘zaro axloqiy-

estetik munosabat ish jarayonining sifati va natijasi estetikasiga ijobiy 

ta’sir ko‘rsatadi. Har bir buyum o‘z davrining, shu davrda yashagan 

inson  mehnatining  mahsulidir.  Bu  buyumlar  o‘z  zamonasining 

texnikasi, materiali, odamlar didi bilan chambarchas bog‘liqdir. Shu 

jihatdan ham biz ushbu narsa va buyumlarga qarab u davr ma’naviy-

moddiy madaniyati, xalq ehtiyoji, didi haqida ma’lumot olamiz. 

Mehnat  jarayonida  estetik  hissiyotning  shakllanishi  sifat 

jihatdan  insoniyat  olami  bilan  hayvonot  dunyosi  o‘rtasidagi 

tafovutlarni  farqlashda  muhim  omil  bo‘lib  xizmat  qilgan.  Tabiiyki, 

insonning  mehnat  jarayoni  o‘ta  rang-barangdir.  Shu  bois  uning 

estetik  mohiyatini  bir  xilda  belgilab  bo‘lmaydi.  Mehnat  estetikasi 

inson ma’naviyatini yuksaltirishda ham muhim ahamiyat kasb etadi. 

Bu  mehnat  jarayoni  insonning  intilish,  hatti-harakat,  muayyan 

amallarni  ado  etish  oqibatida  yuz  beradi.  O‘z  mehnati  muvaf-

faqiyatidan  manfaatdor  inson  amallarni  mukammal  bajarishga 

intiladi.  Mehnat  jarayonida  yuzaga  keladigan  estetik  zavq  uning 

teran, botiniy mohiyatini anglash, ijodkorlik, bunyodkorlik ruhi bilan 

bog‘langan bo‘ladi. Inson mehnat jarayonida o‘zini ijodkor his etadi, 

mehnatining yaratuvchanlik ma’nosini anglab yetadi. 

Bozor munosabatlari sharoitida raqobatning mavjudligi moddiy 

ne’mat ishlab chiqaruvchilardan har tomonlama keng ijodiy faoliyat 

ko‘rsatish,  sifatli  mahsulotlar  yaratish,  iste’molchilarning  badiiy-

estetik  didi  va  ehtiyojlariga  mos  tovarlar  yetishtirishni  zaruriy 

ehtiyojga aylantirdi. Shunday qilib, mehnat estetikasi insonga kuchli 

va  ko‘p-qirrali  ta’sir  ko‘rsatib,  uning  faoliyatiga  estetik  ma’no-

---

611 

mazmun  baxsh  etadi,  ma’naviy  kamol  topishiga  ko‘maklashadi. 

Bunda ijod ustuvor, mukammallik qancha yuqori bo‘lsa, uning estetik 

mohiyati  ham  shuncha  barqaror,  ma’naviy  ta’sirchanligi  kuchli 

bo‘ladi.  

Mehnat 

estetikasi 

amaliyoti 

insonning 

yaratuvchanlik 

qobiliyatini  yuzaga  chiqaribgina  qolmay,  yaratilayotgan  go‘zallik 

uning 

qo‘li 

bilan 

yaratilgani, 

uni 

ruhiy-estetik 

jihatdan 

rag‘batlantiradi,  o‘ziga  ishonch  tuyg‘usini  orttiradi,  yangi  ijodiy 

faolikka  undaydi.  Mehnat  jarayoni  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  soha 

ergonomika  mehnatni  yengillashtiribgina  qolmay,  uning  unumi, 

samarasini  oshishiga  ham  yordam  bera  boshladi.  Shuning  bilan 

birgalikda  insonga  ulkan  mas’uliyat  ham  yukladi.  Negaki,  yangi 

texnologiya  inson  tomonidan  o‘zlashtirilishi  va  foydalanishi  uchun 

qulay, uning jismoniy, ma’naviy-ruhiy xususiyatlarini ham e’tiborga 

olishni talab etadi. Bu esa  o‘z o‘rnida insonning jismoniy va ruhiy-

ma’naviy  imkoniyatlarini  o‘rganish  va  shunga  muvofiq  mehnat 

qurollari, mehnat sharoitini yaratishni o‘z oldiga maqsad qilgan yangi 

ilm-ergonomikaning shaklllanishiga sabab bo‘ldi.  

Ergonomika  1949-yilda  Angliyada  paydo  bo‘lib  mehnat 

qilayotgan  odamning  imkoniyatlari,  ruhiyati,  anatomiyasi,  fizio-

logiyasiga  asoslanib,  mehnat  sharoitiga  qarab  o‘rganadi.  Bugungi 

kunda  ergonomika  fan  sifatida  shakllanib  maxsus  oliy  o‘quv 

yurtlarida  o‘qitilmoqda.  Shuningdek,  turli  konstruktorlik  byurolari, 

ishlab  chiqarish  jarayoni  kompleks  tashkil  etilgan  sohalarda  keng 

qo‘llanilmoqda. Ergonomika narsalar olamini yaratish jarayonida eng 

muhim  falsafiy-axloqiy  jihat  –  buyumga  nisbatan  insoniy 

munosabatda  bo‘lish  masalasiga  e’tibor  qaratadi.  Predmetlar  olami 

bilan  iste’molchi  o‘rtasida  yuzaga  kelishi  mumkin  bo‘lgan  salbiy 

holatni  ergonomika  -  muhandislik  psixologiyasi  bartaraf  qiladi. 

Ergonomika  yordamida  dizayn  mahsulotlari  inson  tabiatiga  mos-

lashtirildi.  Bunda  dizayner,  nafosatshunos,  loyihachi-konstruktor, 

texnik-muhandis,  ruhshunos  birlashishi  talab  etiladi.Jonli  mehnat 

jarayoni murakkabroq tuzilma - ishlab chiqarishning tarkibiy qismini 

tashkil  qiladi.  Ishlab  chiqarish  jarayonida  kishilar  o‘zaro  bir-birlari 

hamda  ishlab  chiqarish  vositalariga  nisbatan  muayyan  ijtimoiy 

munosabatda  bo‘ladi.  Tabiiyki,  mahsulot  tayyorlashda  muayyan 

mehnat  qurollari  (mashina,  dastgoh,  aslaha  va  boshqalar), 

---

612 

shuningdek, ularni maqsadga muvofiq joylashtirish va o‘zaro ta’sirini 

ta’minlashdek  murakkab  vazifani  ado  etishga  to‘g‘ri  keladi. 

Bularning  barchasi  muayyan  sur’atda  kechadigan,  o‘z  funksiyasi, 

strukturasi,  tashkiliy  ko‘rinishiga  ega  bo‘lgan  ijtimoiy  ishlab 

chiqarishni tashkil qiladi. Bu tuzilma yuksak darajada yaxshi yo‘lga 

qo‘yilganligi  va  mukammalligi  bilan  estetik  ifodaviylik  kasb  etadi. 

Yuksak  darajada  tashkillangan  jarayon,  uning  muayyan  sur’atda 

gavdalanish  va  kechish  manzarasi  kishilarga  estetik  ta’sir  etadi, 

faoliyatga  ijodiy  munosabat  uyg‘otuvchi  emotsional  ko‘tarinkilikni 

vujudga keltiradi. Texnika estetikasining amaliyoti dizayn va muhim 

tarkibiy  qismi  ergonomika  hamkorlikda  mehnat  estetikasining 

vujudga kelishini ta’minlaydi. 

Shuningdek, mehnatning estetik mohiyati u kechadigan ijtimoiy 

shart-sharoitlarga  ko‘p  jihatdan  bog‘liq  bo‘ladi.  Yaqin  o‘tmishda 

kommunistik  mafkura,  ijtimoiy  mulkchilik  asoslariga  bo‘y-

sundirilgan  mehnat  shaxsda  ijodiy  erkinlik,  qobiliyat,  shaxsiy 

manfaatdorlikni  so‘ndirar,  uni  ma’naviy  kambag‘allashtirishga  olib 

kelar,  eng  muhimi,  o‘z  mehnati  natijalaridan  “begonalashtirar”, 

boqimandalik kayfiyatlari  shakllanishiga olib kelar edi. Mustaqillik 

mehnatning  shaxsdan  begonalashuviga  chek  qo‘ydi  va  uning 

ma’naviy-ijodiy kuchlari to‘la va har tomonlama namoyon bo‘lishiga 

real  shart-sharoitlar  yaratdi.  Bunday  imkoniyatlar,  ayniqsa, 

respublikamizda  siyosiy,  ijtimoiy-iqtisodiy  erkinlik  sharoitida 

shaxsning  yaratuvchanlik  qobiliyatlari  rivojlanishiga,  xususiy  mulk 

dahlsizligining  huquqiy  kafolatlanishi,  mulkchilik  va  tadbirkor-

likning  har  tomonlama  qo‘llab-quvvatlanishi  mehnat  jarayonida 

insonning haqiqiy mohiyati namoyon bo‘lishiga yo‘l ochdi. 

Bozor  munosabatlari  sharoitida  raqobat  amal  qilishi  moddiy 

ne’mat ishlab chiqaruvchilardan har tomonlama keng ijodiy faoliyat 

ko‘rsatish,  sifatli  mahsulotlar  yaratish,  iste’molchilarning  badiiy-

estetik  didi  va  ehtiyojlariga  mos  tovarlar  yetishtirishni  zaruriy 

ehtiyojga  aylantirdi.  Moddiy  va  ma’naviy  ehtiyoj  va  manfaatlar 

uyg‘unligini  ta’minlash  va  rivojlantirish  shaxs,  millat  va  jamiyat 

taraqqiyoti  garovlaridan  biridir.  Mehnat  jarayonlari  va  mahsulotlar 

tayyorlashga  estetik  me’yor  hamda  talablarni  oshirdi,  bu  narsa 

zamonaviy texnologiyalar, innovatsion loyihalarni ishlab chiqarishda 

qo‘llashga katta e’tibor qaratdi, xususan, dizaynerlik faoliyati, ishlab 

---

613 

chiqarish va sanoat estetikasi eng jozibali hamda serdaromad sohaga 

aylandi. Albatta, har bir soha, yoki har bir mutaxassislikning  o‘ziga 

xos  xususiyatlarini  e’tiborga  olish  va  shu  asosda  ishlab  chiqarish 

vositalarini loyihalash talab etiladi. Odam biron harakat va usullarni 

bajarishdagina  charchamasdan,  balki  kishi  e’tiborini  chalg‘itadigan 

shovqin-suron, hid va nurdan ham charchaydi. Shovqin-suron ko‘zni 

toliqtiradi, rang esa kishi asabiga ta’sir ko‘rsatadi. Ana shu omillarni 

e’tiborga  olmaslik,  uskunalarning  estetik  ko‘rinishiga  ham  ziyon 

yetkazadi.  Uskunani  ishlatishning  osonligi,  boshqarish  va 

sozlashning  soddaligi,  uskuna  shaklining  mutanosibligi  mehnat 

vaqtida  kishi  kuch-quvvatini  tejaydi  va  oqibatda  sanoat  mahsuloti 

sifati yaxshilanadi. 

Texnika  taraqqiyoti  barcha  turdagi  kasb  egalarining  mehnat 

faoliyatini yengillashtirmoqda. Traktorchidan tortib,  san’atkorgacha 

bugun zamonaviy texnologiyalardan o‘z faoliyati jarayonida qo‘llab 

bormoqda. Ammo ular bajaradigan ish mazmuni turlicha bo‘lganidek 

texnologiyalar  va  ergonomika  qonuniyatlari  turlicha  namoyon 

bo‘ladi. Bu esa nafaqat zamonaviy texnologiyalarga bog‘liq balki ish 

jarayonida axloqiy-estetik muhitni yaratishni ham taqozo etadi.  

Mamlakatimizning  mustaqillikka  erishuvi  bilan  korxonalar 

ta’mirlanib, modernizatsiya qilina boshlandi. Har bir zavod, fabrika 

yoki sexlarning ichki muhitidan tortib, ishchilarning ish kiyimi, ular 

uchun  yaratilgan  sharoit,  mehnat  qurollari,  dam  olish,  tibbiy 

xizmatlarga  alohida  e’tibor  qaratila  boshlandi.  Zamonaviy 

texnologiyalarni  joriy  etish texnika  taraqqiyoti esa  inson mehnatini 

yengillashtiribgina qolmay, zamonaviy texnologiyani o‘zlashtirish va 

qo‘llash  mas’uliyatini  ham  yuklaydi.  Ammo  yuqori  unum  bilan 

ishlaydigan  zamonaviy  ishlab  chiqarish  uskunasining  o‘zigina 

korxonaning  texnik-estetik  darajasini  belgilab  berolmaydi.  Bino, 

uskunalarning  joylashtirilishi,  bino  ichidagi  yorug‘lik,  undagi 

mo‘’tadil temperatura, bezalishi ham muhim o‘rin tutadi. Yana shuni 

alohida  ta’kidlsh  lozimki,  korxonalarda  axloqiy-estetik  muhit 

uyg‘unligiga e’tibor kun sayin oshib bormoqda.  

Mehnatning estetik jihatdan to‘laqonli bo‘lishi avvalo obyektiv 

omil  -  ishlab chiqarish  jarayoniga ham bog‘liq. Albatta, bu  o‘rinda 

mehnatkashlarning  madaniyati,  axloqi,  estetik  didi  masalalari  ham 

muhim  ahamiyat  kasb  etadi. Eng  yuqori  va  ilg‘or  texnologiya  ham 

---

614 

did, mahorat, madaniyatga ega emas. Uni inson boshqaradi va inson 

didi,  mahorati,  madaniyati  mehnat  mahsulida  o‘z  ifodasini  topadi. 

Texnika taraqqiyoti ishchini og‘ir jismoniy mehnatdan xalos etsada, 

lekin  ruhiy-axloqiy  mas’uliyatini  kuchaytiradi.  O‘z  o‘rnida  texnika 

taraqqiyotining  ijobiy  va  salbiy  jihatlari  mavjud.  A-1-85+(1-159) 

“Ta’limda  menejment  va  marketingning  ijtimoiy-psixologik  jihat-

larini ishlab chiqish va milliy madaniyatni umuminsoniy madaniyat 

bilan  uyg‘unlashtirishga  oid  uslubiy  qo‘llanma  tayyorlash”  mav-

zusidagi grant doirasida bir qator oliy ta’lim muassasalari talabalari 

o‘rtasida  o‘tkazilgan  sotsiologik  so‘rovnomaga  ko‘ra  "Zamonaviy 

texnika va texnologiyaning ijobiy jihatlari nimada? "degan savolga 

respondentlarning  57,48  foizi  “  Mehnat  jarayoni  yengillashadi”, 

55,51  foizi  “Vaqt  tejaladi”,  46,30  foizi  “Ish  unumi  oshadi”,  18,42 

foizi “Insonning dam olish imkoniyatlari kengayadi” degan javobni 

tanlashgan.  

So‘rovnomada  yoshlar  zamonaviy  texnikaning  mehnat 

faoliyatidagi ahamiyatini baholash bilan birga, uning salbiy jihatlarini 

ham  ta’kidlab  o‘tishgan.  Buni  "Zamonaviy  texnika  va  texno-

logiyaning  salbiy  tomonlari  nimada?”  –  degan  savolga  tanlagan 

javoblari  ham  tasdiqlaydi.  Respondentlarning  17,68  foizi  ”Mehnat 

jarayoni murakkablashadi”, 35,69 foizi “Kishilar bir-birlariga befarq 

bo‘lib  qolishadi”,  19,98  foizi  “Milliy  madaniyat  tanazzulga  yuz 

tutadi”,  31,33  foizi  “Inson  texnika  quliga  aylanadi”,  25,82  foizi 

“Ekologiyaga salbiy ta’sir ko‘rsatadi”, 3,87 foizi “Bir madaniyatlilik 

shakllanadi”  degan  javobni  tanlashgan.  Demak,  shundan  ko‘rinib 

turibdiki,  ijobiy  jihatlari:  inson  og‘ir  mehnatdan  xalos  bo‘ladi, 

mehnat unumdorligi, ish  haqi  hayot farovonligi oshadi, bo‘sh vaqt 

paydo  bo‘ladi,  ma’naviy-  jismoniy  qobiliyatlarini  taraqqiy  etish 

imkoni  paydo  bo‘ladi.  Shu  bilan  birga  salbiy  jihatlari:  diqqat  talab 

qiladigan  murakkab  texnikani  boshqarish  jarayonida  insonda  ruhiy 

zo‘riqishlar  paydo  qilishi,  kasalliklar  ko‘payishi,  ruhiy  va  jismoniy 

jihatdan me’yordan orta qolish, internet, mobil telefonda foydalanish 

oqibatida  yangi  kasalliklarning  paydo  bo‘lishi  bilan  belgilanadi. 

Shuningdek, ilmiy-texnik taraqqiyot insonga yangi ma’naviy talablar 

qo‘ya boshlaydi. Jamiyatdagi asosiy ishlab chiqaruvchi texnika emas, 

chunki  u  inson  tomonidan  boshqariladi.  Shunday  ekan,  bu  talablar 

texnika emas insonga tegishli bo‘lib quyidagilardan iborat:  

---

615 

1)  inson  hayotiy  suratlarining  oshishi  natijasida  tartib, 

mas’uliyat kabi fazilatlar ortadi;  

2)  jamiyatning  turli  sohalarda  intensivlashtirish  oqibatida 

kishilar  o‘rtasidagi  axloqiy  mexanizmlarni  boshqarish  murakkab-

lashadi, konflikt va qarama-qarshiliklar kuchayadi;  

3)  ilmiy-texnik  taraqqiyot  xizmatchilar  kasbiy,  mutaxassislik 

tayyorgarligiga  yuqori  talablar  qo‘yadi,  yangi  texnikalarni 

boshqarish,  xizmatchilarning  o‘z-o‘zini  idora  qilishi,  irodaviy 

qobiliyatlarini kuchaytirish;  

4)  inson faoliyat  sohalari  murakkablashuvi  natijasida  ularning 

faoliyatida axloqiy javobgarlik ortib boradi;  

5) xizmatchilarning ijodiy faoliyatini oshishi talab etiladi, ushbu 

faoliyatni  takomillashtirish  esa  aqliy  va  ruhiy  zo‘riqishlarni 

kuchaytiradi.  

Bu  ijtimoiy  munosabatlar  jarayonida,  mehnat  jarayonida, 

ma’naviy  hayotda,  iste’mol  sohasida  ilmiy-texnik  taraqqiyot  ta’siri 

kuchayadi.  Shunday  qilib,  mehnat  insonga  kuchli  va  ko‘p-qirrali 

ta’sir ko‘rsatib, uning faoliyatiga estetik ma’no-mazmun baxsh etadi, 

ma’naviy  kamol  topishiga  ko‘maklashadi.  Bunda  ijod  ustuvorligi 

qancha yuqori bo‘lsa, uning estetik mohiyati ham shuncha barqaror, 

ma’naviy  ta’sirchanligi  kuchli  bo‘ladi.  Hozirda  mehnatning  estetik 

mazmun-mohiyatiga munosabat o‘zgardi: davlatimizning siyosatida 

“Amaliy natijadorlik, inson manfaati va yana bir bor inson manfaati 

islohotlarning bosh maqsadi” etib belgilandi.