Ызбекистон республикаси адлия вазирлиги

Асосий таянч тушунчалар 
Рақобат – 
бозор субъектлари иқтисодий манфаатларнинг тўқна-
шишидан иборат бўлиб, улар ўртасидаги юқори фойда ва кўпроқ 
нафликка эга бўлиш учун курашни англатади. 
Товар ишлаб чиқарувчилар ўртасидаги рақобат
– товарлар-
ни қулай шароитда ишлаб чиқариш ва яхши фойда келтирадиган 
нархда сотиш, умуман иқтисодиѐтда ўз мавқеини мустаҳкамлаш учун 
курашдан иборат. 
Рақобат шакллари
– рақобатчилик муҳитининг етуклик дара-
жаси билан фарқланиб, соф (эркин) рақобат, монополистик рақобат, 
монополия ва олигополияни ўз ичига олади. 
Рақобат усуллари
– рақобат курашида қўлланиладиган восита 
ва дастаклардан иборат бўлиб, бунда рақобат нарх воситасида ва 
нархсиз рақобатлашиш усуллари орқали амалга оширилади. 
Мукаммал рақобат
– бозорга маҳсулот ишлаб чиқарувчилар 
ўртасидаги рақобатни мукаммал рақобат деб, ишлаб чиқарувчилар-
нинг ўзини эса мукаммал рақобатчилар деб аташ учун учта шарт 
бажарилган бўлиши керак. 
1) сифат жиҳатдан бир хил бўлган бирон неъматни етарлича 
катта миқдорда ишлаб чиқарувчилар ишлаб чиқарадилар; 
2) ишлаб чиқарувчиларнинг ҳар бирига ишлаб чиқарилган ушбу 
неъмат умумий ҳажмининг арзимас бир қисми тўғри келади; 
3) ишлаб чиқаришнинг ушбу тармоғида капиталлар ва иш 
кучининг эркин оқиб келиши ва оқиб кетиши учун ҳеч қандай 
жиддий тўсиқлар йўқ. 

---

Такрорлаш учун саволлар ва топшириқлар 
1.Сиз қуйидаги тушунчаларни қандай ўзлаштирганлигингизни 
текшириб кўринг: 
Бозор рақобати корхонанинг умумий (ялпи), доимий, ўзгарувчи, 
якка (ўртача) ва охирги чегарадаги харажатларни, корхонанинг фой-
даси, фойда меъѐри, тармоқ ички ва тармоқлараро рақобат, рақобат-
нинг нархга асосланган ва асосланмаган усуллари, маркетинг. 
2.Рақобатнинг қандай турларини биласиз? Улар ўртасида қандай 
ўхшашлик ва тафовутлар бор? 
3.Нима сабабдан талаб таклифдан ортиқ бўлса харидорлар ўрта-
сида рақобат кучаяди, таклиф талабдан ортиқ бўлса-сотувчилар ўрта-
сида рақобат кучаяди. 
4.Рақобатнинг тармоқ ичидаги ва тармоқлараро шакллари иқти-
содиѐтда қандай вазифаларни бажаради? 
5.Нима сабабдан йирик фирмалар рақобатнинг нархга асослан-
ган усулларидан кўра нархга асосланмаган усулларини афзал кўради-
лар? Сиз рақобатнинг нархга асосланмаган усуллари ҳақида нималар-
ни биласиз? 
6.Корхонанинг бозордаги аҳволини белгилайдиган асосий омил-
ларни санаб кўрсатинг. Корхона рентабеллиги даражасини қандай 
қилиб кўтариш мумкин? 
7.Монополистнинг мукаммал рақобатчига нисбатан устунлик-
лари нимада? 
8.Монополиялар нима ва улар қандай юзага келади? 
9.Номукаммал рақобатнинг икки турдаги умумий белгилар ва 
тафовутларни аниқланг (олигополистик бозор ва кўп ишлаб чиқарув-
чилар фарқланувчи маҳсулотни таклиф қиладиган бозор). 
10.Нима учун ривожланган бозор иқтисодиѐти шароитида 
монополия узоқ вақт бўлиши мумкин эмас? 
11.Бозор иқтисодиѐтини монополлаштиришнинг салбий оқибат-
лари нималардан иборат? Солиқлар ѐрдамида монопол ўта юқори 
фойдани тортиб олиш каби тадбир номукаммал рақобатнинг ҳамма 
камчиликларини бартараф эта оладими? 

---