Ызбек диалектологияси

Ushbu topshiriqlar savollariga quyidagi adabiyotlardan javob topasiz:
1.Reshetov V.V.,Shoabdurahmonov Sh. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent, 1978.
2.G’ozi Olim. O’zbek lahjalarining tasnifidan bir tajriba. Toshkent, 1936.
3.Rajabov N. O’zbek tilshunosligining 60 yillik taraqqiyoti tarixidan. Samarqand, 1982.
4.Shermatov A. Qashqadaryodagi o’zbek xalq shevalari. Toshkent, 1981.
5.ReshetovV. O’zbek shevalarining klassifikatsiyasi. O’TA, 1-son, 1966.

5. 
   www.ziyonet.uz
   
6. 
   www.gduportal.uz
   

FONETIKA.O`ZBEK XALQ ShEVALARIDAGI ASOSIY FONETIK XUSUSIYATLARI. UNLILAR TIZIMI
Reja:
1.Xalq shevalaridagi unli fonemalar va ularning qisqacha tavsifi.
2.Xalq shevalaridagi undosh fonemalar va ularning qisqacha tavsifi.
3.Shevalardagi fonetik hodisalar haqida.
Dars maqsadi: «O’zbek dialektologiyasi» fanining predmeti, maqsadi, vazifasi va boshqa fanlar bilan munosabati xususida talabalar bilimini mustahkamlash, ularda bu tushunchalarni mustaqil tarzda tushuntirib bera olish ko’nikmasini shakllantirish.
Dialektologiya fani haqida ma’lumot berish. Uni o’rganish makonini misollar orqali sharhlash. Dialektologiyaning maqsad va vazifalari, uning ona tilini o’qitishdagi ahamiyatini talabalar ongiga singdirish.
Identiv o’quv maqsadlari
1.Dialektologiya fani haqida qisqacha ma’lumot beradi.
2.Dialektologiyaning o’rganish makonlarini izohlaydi.
3.Dialektologiyaning asosiy vazifasini o’rganadi.
4.Dialektologiyaning o’zbek tili va adabiyoti fanini o’qitishdagi ahamiyatini belgilaydi.
Tayanch tushuncha va iboralar:
Dialekt, sheva, lahja, turkiy tillar, turkiy dialektologiya, qardosh tillar, fonetik xususiyatlar, morfologik va leksik belgilar, dialektografiya, tasviriy dialektologiya, tarixiy dialektologiya, maxalliy shevalar, grammatik shakllar, lingvogeografik usullar, fonetik norma, leksik norma, grammatik normalar orfografiya va orfoepiya, urug’-qabilalar, joylashish hududi, onomastika, etnonimlar, toponimlar, gidronimlar, qarnoq shevasi,turk shevasi, xalqaro atama, umumlingvistik tushuncha, ravish, tarz, yo’sin, shevalarning tarqalish chegarasi, o’xshash lingvistik xususiyatlar tarqalish kartasi, shevalarni kartalashtirish, lingvistik atlas, transkriptsiya, qayta yozuv, ma’naviy alifbo, transliteratsiya, fonetik va fonologik transkriptsiya, fonema, turkshunos va russhunoslar, qattiq va yumshoq unli, indifferent tovush, oraliq tovush, spirantizatsiya, konvergentsiya (birlashish), palatalizatsiya, reduktsiya.

Xalq shevalarini ilmiy-nazariy jihatdan o`rganish uchun uning unlilar tuzilishini bilish juda zarurdir.Qarluq-chigil-uyg`ur lahjasida unli tovush uyg`unligi yoki ohangdoshlik (singarmonizm) hodisasi juda kam uchraydi. Shuning uchun ham ulardagi unlilar miqdori ko`p emas , ular 6 – 8 tadan oshmaydi.

Jumladan Toshkent shevasida 6 ta unli bor :
‘ , כ , ye , ә , u , o.
Namangan shevasida 8 ta : ‘ , ә , כ , a , o , u , ye , .
Marg`ilon shevasida 7 ta unli bor : ‘ , ә , כ , a , o , u , ye.
Qipchoq shevalarida 10 ta unli fonema qo`llaniladi: a-ә ,o-ө ,
u–Y, ы–i , כ - e
Bu shevalarda unlilar ohangdoshligi saqlangan.