Iymon qo'shigi

Ps

Pfi

3.6- rasm. Vtulkani toraytirish sxemasi.

xususiy holi hisoblanadi va u kuch yo‘nalishining kerak bo'lgan deformatsiya yo'nalishiga mos kelmasligi bilan xarakterlanadi. Bunda detal kesimining mahalliy torayishi hisobiga uncha katta bo'lmagan uchastkada uning uzunligi ortadi. Cho'zish har xil tortqilami uncha katta bo'lniagan uzunlikka uzaytirish uchun qo'llaniladi.

Detallarni to‘g‘ri1ash. Detaining buzilgan shaklini tiklash jarayoni to'g'rilash deyiladi. Bunday usulda egilgan va buralgan detallar to'g'rilanadi (3.8- rasm).

To'g'rilashda ta’sir etuvchi kuch yo'nalishi deformatsiyaning yo'nalishiga mos keladi. Odatda, vallar, shatunlar, oldingi balkalar va shunga o'xshash detallar to'g'rilanadi. To'g'rilashning ikki xili mavjud: tashqi kuchlar bilan to'g'rilash hamda mahalliy parchinlab to'g'rilash. Tashqi kuchlar yordamida qizdirib to'g'rilash ta’mirlash korxonalarida nisbatan kam qo'llaniladi. Ularda, asosan, tashqi kuchlar bilan sovuq holda to'g'rilashdan foydalaniladi. To'g'rilash natijasi turg'un bo'lishini ta’minlash uchun, to'g'rilashni 400— 450 ”C temperaturagacha qizdirib bajarish lozim. Bunday qizdirishda qoldiq ichki kuchlanishlar kamayib, detaining ishlash xususiyati 90 % ga tiklanadi.

Mahalliy parchinlab to’g'rilash tirsakli valning urishi valning butun uzunligi bo'yicha 0,03...0,5 mm dan ortiq bo'lmagan hollarda qo'llaniladi. Parchinlash tirsakli valning o'zak va shatun bo'yinlarini tutashtiruvchi yuzaga zarb berish yo'li bilan amalga oshiriladi.

Tirsakli val bo'yinlarini jilvirlashdan oldin valni to'g'rilash yaxshi natijalar beradi, chunki bunda yo'nilgan metal) qatlamini kamaytirish mumkin. Valni sovuq holda to'g'rilangandan so'ng, uni 100‘C gacha qizdirib, shu temperaturada 3 soat ushlab turiladi. So'ngra darz bor-yo‘qligini defektoskopda tekshirib ko'rish tavsiya etiladi.



Detallarni nakatlash. Detal metalini rolikning tishlari yordamida siqib chiqarish yo'li bilan uning tashqi diametrini kattalashtirish jarayoni nakatlash (cho'zish) deyi-

ladi. Nakatlashda ta’sir qiluvchi kuch yo'nalishi talab qilingan defor- matsiyaga qarama-qarshi bo'ladi (3.9- rasm). Bu usulda detaining o'lchami uning ish qismlaridan metalini siqib chiqarish hisobiga o'zgaradi.

Nakatlash o'tkir tishli, toblan- gan roliklar bilan bajariladi, bunda detal sirtida g'adir-budur yuzalar

81

5. 
   — Avtomobillarni ta'miflash
   

sodir bo'ladi. To‘g‘ri va qiyshiq tishli roliklar bilan nakatlanganda yaxshiroq natijalarga erishish mumkin.

Nakatlash roligi U-12 po'latdan yasalgan bo‘lib, uning qat­tiqligi HRC bo‘yicha 50—55 birlikni tashkil etadi. Nakatlashda tayanch yuza 50 % gacha kamayishi mumkin. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, nakatlangan yuzaning yeyilishga qarshiligi jilvirlangan tekis yuza yeyilishiga qarshiligining 87 % ini tashkil qiladi.

Nakatlashda val diametri 0,4 mm gacha oshishi mumkin. Nakat­lash kam yeyilgan valning bo‘yinlarida amalga oshiriladi. Nakatlash usuli bilan ta'mirlangan detallarga quyidagi talablar qo‘yiladi:

• 
  nakatlashni sovuq holda ham plastiklik xususiyati yuqori bo'lgan materiallardan yasalgan detallarda qo'llash;
  
• 
  qattiqligi HRC 50—60 detallarni bo'shatilgandan so‘ng nakatlash mumkin, chunki bunda detaining qattiqligi pasayadi;
  
• 
  nakatlashni yeyilish natijasida ko'ndalang kesimida hosil boMgan ellipslik 0,05 mm dan ortiq bo'lmagan detallarda qo'llash.
  

Nakatlash roligi tishining eng maqbul o'tkirlik burchagi a = 60 — 70°, tishlarning qadami esa 1,5—1,8 mm dir.

Detallarni bosim ostida ta’mirlashning boshqa usullardan tub farqi shundan iboratki, unda qo'shimcha metall talab qilinmay, ta'mirlash detalidagi metallni qayta taqsimlash hisobiga amalga oshiriladi. Detalni sovuq holatda deformatsiyalanganda parchin hosil bo'ladi, u toliqishga mustahkamlikni oshiradi va detal yangisiga qaraganda ham mustahkamroq bo'lib qoladi Bosim ostida ta'mirlash usullari nisbatan oddiy bo'lib, murakkab uskuna talab qilmaydi. Bu usullarni ta'mirlash korxonalarida keng miqyosda qo'llash uchun avtomobil detallarini loyihalashda ularga nisbatan bosim ostida ta’mirlash usulini qo'llash mumkintigini hisobga olish kerak.