Iymon qo'shigi

d — d ~ d — d + u n yc max

Veyilishning notekislik koeffitsiyenti tushunchasini kiritamiz, uning qiymati:

p _ *Anax

d_max ning qiymatini yuqoridagi ifodaga qo‘ysak: d_x = d_a~ 2(rd_u+ x).

Yeyilishdagi notekislik koeffitsiyentining chegaraviy qiymatlari natijasida quyidagi ikki yeyilish jarayoni sodir bo‘lishi mumkin: tekis yeyilish va bir tomonga yeyilish. Tekis yeyilishda umumiy yeyilish miqdori quyidagicha aniqlanadi (3.2-rasm, a):

d ~ d — d = 2d =2d ,u holda

u ^un yc max ^wmin’

max _

= 0,5.

_ ^max

P

2^|n;ix)

Birtomonlama yeyilishda umumiy yeyilish miqdori quyidagicha

= I' d - d

' ’ ^Uu ^uma:

dn

aniqlanadi (3.2- rasm, b): u holda P =

°u "max

Demak, yeyilishning notekislik koeffitsiyenti 0,5—1,0 ora- liqda o'zgaradi.

Ta’mirlash o'lchamlarining mumkin bo‘lgan qiymatlari va sonlarini aniqlash uchun:

Y = 2(p d_u + x),

deb belgilaymiz va uni ta 'mirlash oralig 7 deb ataymiz. Ta’mir oralig‘i barcha ta’mir o'lchamlari uchun bir xil bo‘lsin.



U holda har bir ta’mirlash o‘lchamining qiymati quyida­gicha aniqlanadi:

birinchi TO' uchun:

4. ^{= d}„ ~ 8-

ikkinchi TO* uchun:

^dM = 4. ~ ²ё-

и — TO* uchun: d_tn = d_n - rtg.

Mumkin bo'lgan ta’mir­lash o'lchamlarining sonini aniqlashda detallarning mustah­kamlik shartidan foydalaniladi.

Ta’mirlash o'lchamlari soni 3.2- rasm. Valning yeyilish sxemasi.

,, = d -4™..

r

bunda d_mjn—detaining mustahkamlik shartini va normal ishlashini ta'minlovchi valning minimal joiz diametri.

Shuningdek, detallar teshiklarining ta'mirlash o'lchami:

D = D + 2 (p_u+ *).

Teshikni ta'mirlash o'lchamlari soni:

n = D - ^2-

" ^max ^ •

Ta'mirlash o'lchami usuli bilan tuzilishi murakkab, qiymati yuqori boMgan avtomobil detallari (iklanadi. Ta'mirlashda tirsakli valning barcha bo'yinlari va silindrgilzalarini faqat bir xil ta'mirlash o'lchamlarida tiklash ushbu usulning asosiy sharti hisoblanadi.

Qo'shimcha ta'mirlash elementlari usuli. Ta'mirlash korxo­nalari amaliyotida ko'p miqdorda yeyilgan detallar tez-tez uchrab turadi va ularni nominal o'lchami bo'yicha tiklashga to'g'ri kcladi. Bunday hollarda detallarni qo'shimcha element qo'yish usuli bilan tiklash mumkin.

Qo'shimcha elementlar usuli teshik yoki vallarni gilza yoki vtulkalar qo'yish yo'li bilan tiklashda qo'llaniladi.

Qo'shimcha elementlar usulida ta’mirlashda quyidagi shartlarga rioya qilish losim:

• 
  detalni qo'shimcha element bilan shunday ta’mirlash kerakki, bunda ta'mirlangan detaining ko'rsatkichlari yangi detalnikiga nisbatan yomonlashmasin;
  
• 
  qo'shimcha element valga yoki teshikka presslab o'rnatilishi kerak;
  
• 
  qo'shimcha elementning material] asosiy detal materialiga mos kelishi losim;
  
• 
  qo'shimcha element ish yuzasining qattiqligi asosiy detal yuzasining qattiqligi bilan bir xil bo'lishi lozim;
  
• 
  qo'shimcha elementning asosiy detal bilan birikish inus- tahkamligi shunday bo'lishi kerakki, ish paytida u qo'zg'almasin;
  
• 
  vtulkani presslashda detallarning qiyshayishi va defor- matsiyalanishiga yo'l qo'ymaslik lozim.
  

Agar detallar kaita yuklanish va yuqori temperaturada ishla- tiladigan bo'lsa, qo'shimcha elementni o'rnatish tarangligi kattaroq bo'lishi lozim. Shuning uchun bunday hollarda vtulkani qoplovchi detalni qizitib yoki qoplanadigan detalni sovitib presslash kerak.

Qo'shimcha elementlar bilan ta’mirlash usuli quyidagi afzal- liklarga ega: katta miqdorda yeyilgan vallar va detallarning teshik-

larini nominal o'lchamlar bo'yicha tiklash mumkinligi; liklangan detallar sifatining yuqoriligi.

Bu usul ning kamchiliklari sirasiga ta’mirlashning detal konstruksiyasiga bog'Iiqligi, asosiy detaining mustahkamligini pasayishi, qo'shimcha elementni o'rnatish mustahkamligining yana bir bor tekshirilishi lozimligi, qo'shimcha elementni yasash va nominal o'lchamgacha yakunlovchi ishlov berishning talab qilinishi kiradi.

Detal qismini almashtirish usuli. Bu usulning ma'nosi shundan iboratki, detaining yeyilgan qismi kesib tashlanadi va uning shu qismi qaytadan tayyorlanadi. So'ngra tayyorlangan qism detaining asosiy qismi bilan birlashtiriladi va zarar bo'lganda unga termik ishlov beriladi. Shunday qilib, detallarni bu usulda ta’mirlash texnologiyasi quyidagi operatsiyalardan iborat:

1. 
   Detaining nuqsonli qismini qirqib tashlash va yuzani birlashtirishga tayyorlash.
   
2. 
   Asosiy detal materialidan detaining almashtiriladigan qismini tayyorlash.
   
3. 
   Almashtiriladigan qisnini asosiy detal bilan birlashtirish.
   
4. 
   Birikma sifatini nazorat qilish.
   
5. 
   Detalga yakuniy mexanik ishlov berish.
   

Detaining yeyilgan qismini to'liq olib tashlash va awaldan tayyorlangan qo'shimcha detalni 0‘maiish usuli detaining bir nechta ish yuzalari bo'lgan va uning bir yoki ikkita ish yuzasi katta miqdorda yeyilgan hollarda qo'llaniladi. Bunda detaining almash­tiriladigan qismi asosiy qism bilan rezba yordamida yoki press- langandan so'ng tutashish chizig'i bo'yicha alohida nuqtalarda yoki butun perimetri bo'yicha payvandlash orqali tutashtiriladi. Bu usulning kamchiligiga tiklash texnologiyasining nisbatan murak- kabligi va asosiy detal mexanik mustahkamligining pasayishi kiradi.

Nazorat savoUari

1. 
   Detallarning i.sli xususiyatini ta’mir o‘lchanii usulida tiklash prinsiplarini tushuntirib bering.
   
2. 
   Val bo'yinlari va leshik uchun ta’mir o'lchamlari qanday aniq­lanadi?
   
3. 
   Yeyilish notekisligi koeffitsiyenti qanday aniqlanadi va u qaysi oraliqda o'zgaradi?
   
4. 
   Ta’mirlash intervali va ta’mirlash o'lchamlari soni qanday aniqlanadi?
   
5. 
   Detallarning ish xususiyatini qo'shimcha ta’mirlash elementlari yordamida tiklash jarayonini tushuntirib bering.
   

6. Detallarning ish xususiyatini tiklashda detal qismini almashtirish usuli qanday amalga oshiriladi?