İXTİsas: Bİologiya qrup: 328 kurs: III fəNN: BİTKİ coğrafiyasi

Antropogen faktorlar-insanın başqa canlılara təsiri deməkdir. Antropogen faktorlar öz növbəsində 2 qrupa ayrılırlar:
İnsanın digər canlılara birbaşa təsiri. Məsələn ov etmək, balıq tutmaq və s.
İnsanın başqa canlılara dolayı təsiri-onların yaşama şəraitini dəyişdirməklə etdiyi təsir. Canlılnın yaşama şəraitini dəyişdirmək ona ətraf mühitdən təsir edən faktorları dəyişdirmək deməkdir.Deməli insan faktorların faktorudur. Unutmaq olmaz ki, orqanizimlərin mühitə uyğunlaşması isbi xarakter daşıyır. İnsan ətraf mühiti dəyişdirməklə, orqanizimləri yeni-yeni uyğunlaşmalar qazanmağa məcbur edir. Hər bir yeni uyğunlaşma orqanizmin davranışında görünən dəyişikliklərlə başlayır(etoloji uyğunlaşma), sonra onun həyat tərzinə keçir (ekoloji uyğunlaşma), ən axırda morfoloji əlamətlər dəyişir. Budur təkamülün ümumi yolu.


Mövzu 2.Bitkilərin həyat fəaliyyəti ( fitesenoz) haqqında təlim

Bitkilərin həyati formaları – Bitkilərin tumurcuqlarının əlverişsiz şəraitdə (ilin soyuq və quru mövsümlərində) torpağın və qar örtüyünün səviyyəsinə uyğunlaşması və özünü qorumasıdır. Bu sistem ilk dəfə 1905-ci ildə, Danimarka botaniki K.Raunkiaer tərəfindən təklif edilmişdir.
Raunkier bitkiliyin formalaşdığı, müxtəlif ekoloji şəraiti əks etdirən, bitkilərin həyati formalarının 5 əsas tipini təsnif etmişdir. Müəyyən bir həyati formaya aid olan növlərin faizini hesablayaraq, dünyanın müxtəlif bölgələrinin və ya planetin müxtəlif tipli bitkiliklərinin həyati formalarının spektri əldə olunur.
Fanerofit bitkilərdə tumurcuqlar qışlayır və ya quraqlıq dövrünü “açıq şəraitdə”, torpaqdan hündürdə keçirirlər. Onları tumurcuqları xüsusi pulcuqşəkilli qabıqla mühafizə olunur. Bu tip özündə ağaclar, kollar və lianları birləşdirən 15 alttipi birləşdirir. Alttiplər ölçüdən (meqa-, mezo-, mikro- və nanaofanerofit), tumurcuğun tipindən (qorunan və ya açıq) və yatpaqtökməsinə (həmişəyaşıl və ya yarpağını tökənlər) görə bölünür.Xamefit bitkilərdə qönçələr və təpə tumurcuqları əlverişsiz şərati torpağın səthinə sərilən və ya torpağa yaxın yerləşən əlavə tumurcuqlardan inkişaf edir. Soyuq ərazilərdə bitən xamefitlərdə qönçə və təpə tumurcuqlarını qar, isti bölgələrdə isə onları bitki qalıqları örtür. Bunları Raunkier 4 alttipə bölmüşdür: yarımkollar, kolcuqlar, yarımkolcuqlar və “yastıq” bitkilər.Hemikriptofitlər əsasən ot bitkiləridirlər. Onların tumurcuqları torpağın üstündə, bəzən isə yarpalarla və ya bitki qalıqlarından əmələ gələn qatın altında yerləşir. Raunkier hemikriptofitlər arasında uzunsov zoğları olan “irotohemikriptofitləri” və qısa zoğları torpağın üzərində qışıaya bilən rozetli hemikriptofitləri ayırmışdır.
Terofitlər birillik bitkilərdir. Onları bütün vegitativ orqanları mövsümün sonunda məhv olur və qışlayan tumurcuqları qalmır. Bu bitkilər qışı və ya quraqlıq dövrünü torpağın üzərində yaxud torpaqda keçirən toxumlardan bərpa olunur.