Ixtiologik tadqiqot uslublari faniga kirish Reja

10- Vrasskiy metodi sun’iy baliqchilikda keng foydalaniladi(Idish- tog’oraga baliq tuxumi solinib, ustiga yerkak jinsiy mahsuloti quyiladi, keyin tuxum va jinsiy mahsulot yaxshi aralashishi.
Urug’langan tuxumlar maxsus apparatga solinib, mutaxassislar nazoratida o’stiriladi. Kasallangan va nobud bo’lgan tuxumlar muntazam ravishda olib tashlanadi.
11- Individlarning o‘lim ko‘rsatgichini 1000 baliq hisobidan (1- M) formula bilan ifodalab, M-o‘lim, 1-yashab qolish ko‘rsatgichlari aniqlanib, yuvenil davrdan so‘ng, yashab qolishning egri chiziqli ko‘rsatgichini ortib borishi o‘rganildi.
Baliq chavoqlarining tabiiy xolda nobud bo‘lishi( suv sharoitiga moslashaolmaslik, kasalliklar, yirtqichlar tufayli), asosan yuvenil davrda sodir bo‘lishi, bu ko‘rsatgich ba’zan 30% ga yetishi aniqlangan.
12- Go‘shtining rangiga qarab sifati aniqlanadi(u rN ga bog‘liq bo‘ladi, 5,5 bo‘lsa tiniq shaffof rangda; 5,7 bo‘lsa xiraroq rangda, agar 5,8 yuqori bo‘lsa qoramtir rangga o‘zgaradi.
13- Fulton va Klark koyeffisenti baliqlar yog‘liligini aniqlash shkalasi yog‘ qavati qalinligi va og‘irligini massaga nisbati (tax.0,2 mm dan tortib 2-3 sm ...) shkalasi mavjud, u asosida semizlik ya’ni to‘liqlik va o‘sishni yilma-yil hisoblash mumkin. Yuvinel, chavoq-segoletka, jinsiy voyaga yetgan (semizlik darajasi 1,2.3.. va hokazo.)


Ov qurollari: to‘rlar-suzuvchi to‘r, o‘rnatma to‘r, yoyma to‘r-nevod, qatlamli yopiq turlar(venterlardan), shuningdek sport ovida qalmoqlardan foydalaniladi


Baliq ovlash geografiyasi. Keyingi o’n yilliklar mobaynida baliq ovlash sanoatida ov strukturasi va baliqlarning joylanishi geografiyasida katta o’zgarishlar ro’y byerdi. Ilgari baliq ovi ichki suv havzalarida, birinchi galda SHimoliy Kaspiyga quyiluvchi daryolarda, asosan, Volga daryosida mujassamlashgan edi. Uzoq SHarq daryolarida (asosan Amur vodiysida) o’tkinchi losos baliqlarini ovlash katta ahamiyatga ega bo’lgan. Atlantika va Tinch okeanlarining ochiq suvlarida baliq ovlash nisbatan katta ahamiyatga ega bo’lmagan.
Hozirgi vaqtda ahvol butunlay o’zgargan. Baliq ovining umumiy oshishi bilan bir qatorda ochiq dengizlarda baliq ovlash ham ancha rivojlanadi. Baliq ovlash kemalari ancha uzoqda joylashgan Barens, Byering, Oxota, Yapon dengizlari bilan bir qatorda, Atlantika, Hind va Tinch okeanlarida ham baliq ovlaydi. Umuman Jahon okeanida ovlangan baliqlar umumiy ovning 90% ni tashkil qiladi.
Ayrim okeanlar va ulardagi dengizlarda baliq ovi hissasi quyidagicha: Tinch va Atlantika okeanida 40-45% dan, Xind okeanida 10% ga yaqin, SHimoliy Muz okeanida 5%. Kenglik zonalarda baliq ovining joylanishi quyidagi raqamlar bilan ifodalanadi:shimoliy zona (SHimoliy Muz okeani va Atlantika hamda Tinch okeanlarining shimoliy qismi va ulardagi dengizlar) 40-45 % ga yaqin, tropik zona (Atlantika va Tinch okeanlarining tegishli joylari va Hind okeani) 30% ga yaqin. Janubiy yarim shar – 10% ga yaqin. Bu raqamlarga qarab xulosa chiqarganda, mazkur zonalarda oxirgi yillarda baliq ovi nihoyatda notekis bo’lganini hisobga olish kyerak. Masalan, shimrliy zonada baliq ovlash 50% ga, tropik zonada 4% ga, janubiy yarim sharda 10% ga yaqin oshgan.
Qimmatbaho o’tkinchi baliqlarni sun’iy ko’paytirish ularni tabiiy holatda urchitganda ko’plab tuxumi urug’lanmay qolishiga, tuxumi (ikrasi) va yosh baliqchalari nobud bo’lishiga asoslangan. Masalan, Amurda “kuzgi” keta tuxum tashlashida uvildirig’ining 20-40% yo’qoladi. Juda ko’p yosh baliqchalar hayotning dastlabki davridayoq nobud bo’ladi: dengizga o’tish vaqtida yosh ketalarning faqat 10% qoladi, xolos. Tuxum qo’yish joylaridan dengizgacha bo’lgan yo’l 1-1,5 ming km bo’lgani sababli qisman yosh baliqlar shu yo’lda nobud bo’ladi. Natijada dengizga nihoyatda kam, 1% ga yaqin baliqlar etib boradi.
Tabiiy tuxum tanlash joylaridagi ahvolni yaxshilash tadbirlari ham ko’riladi. Masalan, uzoq Sharqning bir qator rayo’nlarida qor kam bo’lgan sovuq yillarda tuxum qo’yish joylaridagi suv muzlab (uyalaridagi), losos balig’ining ko’p tuxumi nobud bo’ladi. Bunga qarshi kurash choralari baliqlar tuxum tashlab bo’lgandan keyin daryoda vaqtincha to’g’onlar qurib suv satxini ko’tarish, ko’llar yuzasidagi muz ustida qorni saqlash va boshqalardan iborat.
O’rta Osiyo sharoitida karp bilan o’txo’r baliqlar (oq amur, do’ngpeshona) birga boqiladi. Bunda mahsuldorlik 20-24 s/ga, jadal boqilganda 50 s/ga gacha bo’lishi mumkin..
O‘zbekistonda baliq resurslari ayniqsa katta ahamiyatga egadir. Respublikamizda baliqning tabiiy zapaslari ancha kamayib ketgan, shuning uchun ichki suv havzalarida baliqni sun’iy ko‘paytirish baliq xo‘jaligini rivojlantirishning eng istiqbolli yo‘nalishidir. sun’iy baliqchilikning mahsuldorligi tuproq unumdorligi kabi, xo‘jalik shakliga bog‘liq. Ichki suv havzalarining baliq xo‘jaligi qisman boshqa tarmoqlarga ham bog‘liq. Respublika sharoitida bu tarmoqlar avvalo qishloq xo‘jaligi va energetikadan iborat. Qozog‘iston, O‘zbekistonda o‘tkazilgan tajribalardan ma’lumki, sholi poyalarda va karp balig‘ini uchratish mumkin. O‘zbekiston daryolariga qurilayotgan suv inshootlari, baliq xo‘jaligida foydalanilishi mumkin va lozim bo‘lgan katta va kichik suv omborlarining barpo etilishi Respublikamiz olimlari oldiga muhim vazifalarni ko‘ndalang qilib qo‘ymoqda. O‘zbekiston baliqshunoslari va gidrobiologlarining eng muhim vazifalaridan biri — O‘rta Osiyodagi boshqa respublikalar olimlari bilan hamkorlikda irrigatsiya suv havzalarida baliq xo‘jaliklari ishini oqilona yuritishning biologik asoslarini ishlab chiqishdan iboratdir.
O‘zbekistonda asosan zog‘orabaliq, oq amur, tovonbaliq va do‘ngpeshona baliq urchitiladi. Urchitiladigan baliqlar turini ko‘paytirish hamda iliq suvli havzalar bilach cheklanmaslikning vaqti keldi. Chunki yaqin orada Toshkent yaqinida boshqa viloyatlarda, Andijon suvomborlarida sovuq suvli havzalar vujudga keldi. Shuning uchun endi xonbaliq urchitiladigan xo‘jaliklar tashkil etish to‘g‘risida o‘ylab ko‘rish kerak.
Respublikada qo‘shimcha biologik mahsulot olishning yana bir katta rezervi mavjud. Mamlakatimizda ba’zi hayvon turlarini iqlimlashtirish yo‘li bilan fauna turlarini ko‘paytirish yuzasidan ma’lum ishlar olib borilmoqda. Bunda hali ko‘p imkoniyatlardan foydalanilganicha yo‘q, ko‘plab ko‘l, daryo, suv omborlarida ondatra va nutriya kabi hayvonlarni ko‘paytirishning imkoniyatlari juda kattadir. Bundan tashqari, respublikamiz zoologlari va baliqshunoslari qimmatbaho yangi hayvon, qush hamda baliq turlarini iqlimlashtirishga juda kam e’tibor bermoqdalar.

Uzoq Sharqdan olib kelingan oq amur, do‘ngpeshona baliq, ilonbosh iqlimlashib, ulardan yaxshi mahsulot olinmoqda.

Kattaqo‘rg‘on, Quyimozor, Janubiy Surxon, Qayroqqum, Tuyamo‘yin, Chordara, Kampirovot ...suvomborlari baliqchilikda katta ahamiyat kasb etadi. Gidroinshootlar qurilishda albatta migratsion yo‘llar hisobga olinishi zarur.
Farg‘ona okrugidagi daryo va soylarning barchasi atrofini o‘rab olgan tog‘ tizmalaridan boshlanadi. Bu daryolarning ko‘pchiligi Farg‘ona vodiysida butunlay sug‘orishga sarf bo‘lib, Sirdaryoga yetib kela olmaydi. Okrugdagi eng katta va sersuv daryolar Norin, Qoradaryo va Sirdaryodir.
Norin daryosi Markaziy Tyanshan tog‘laridan boshlanuvchi Kichik va Katta Norinning qo‘shilishidan vujudga keladi. Norin qor va muzlarning erishidan to‘yinadi. Shu sababln Uchqo‘rg‘on shahri yonida bir yilda o‘rtacha sekundiga 427 m³ suv oqsa, shuning 44,9% mart-iyun oylariga to‘g‘ri keladi. Yillik oqimning 35,9% iyul-sentabrga, 19,2% oktabr-fevral oylariga to‘g‘ri keladi. Norin daryosi Namangan viloyatining Baliqchi qishlog‘ida Qoradaryo bilan qo‘shilib, Sirdaryo nomini oladi.
Qoradaryo Farg‘ona va Oloy tog‘laridan boshlanuvchi Tor va Qorag‘o‘lja daryolarining qo‘shilishidan vujudga keladi. Qoradaryo qor va muzlarni erishidan to‘yinadi. Uning yillik o‘rtacha suv sarfi Baliqchi qishlog‘i yonida sekundiga 123 m³ bo‘lib, shuning 46,4 foizi mart-iyun oylariga, 14,4 foizi iyul-sentabr oylariga va 39,2 foizi oktabr-fevral oylariga to‘g‘ri keladi.
Sirdaryo Norin va Qoradaryoning qo‘shilishidan vujudga kelib, uni 300 km qismi Farg‘ona okrugi hududidan oqib o‘tadi.