Ix-xii asrlarda o'zbek davlatchiligi, ijtimoiy-iqtisodiy hayot

Somoniylar davlati ijtimoiy-siyosiy va boshqa sohalarda qanchalik yuksalmasin, X asrning 2-yarmidan boshlanib, xususan Somoniy hukmdorlar: Nuh ibn Nosir (943-954), Abdul Malik (954-962), Mansur ibn Nuh (961-971), Nuh II ibn Mansur (997-999) davrida mamlkat oliy hokimiyati va mamlakat oliy hokimiyati va mamlakat ichida mahalliy beklar, amaldorlar o'rtasida o'zaro ichki nizolar ziddiyatlar kuchayib bordi. Davlatning harbiy tayanchi bo'lgan turk qo'shinlari lashkarboshlari saltanatga bo'ysunmay, ayrim viloyatlarni egallashga ko'z tika boshladilar.

• Somoniylar davlati ijtimoiy-siyosiy va boshqa sohalarda qanchalik yuksalmasin, X asrning 2-yarmidan boshlanib, xususan Somoniy hukmdorlar: Nuh ibn Nosir (943-954), Abdul Malik (954-962), Mansur ibn Nuh (961-971), Nuh II ibn Mansur (997-999) davrida mamlkat oliy hokimiyati va mamlakat oliy hokimiyati va mamlakat ichida mahalliy beklar, amaldorlar o'rtasida o'zaro ichki nizolar ziddiyatlar kuchayib bordi. Davlatning harbiy tayanchi bo'lgan turk qo'shinlari lashkarboshlari saltanatga bo'ysunmay, ayrim viloyatlarni egallashga ko'z tika boshladilar.
• Masalan, Alptegin, Abu Ali va boshqalar. Bularning hammasi davlatning zaiflashuviga sabab bo'ldi. Xalq noroziligi shu qadar avj oldiki, amir Adul Malik vafoti bahonasi bilan boshlangan qo'zg'olon amir saroyini bosib olib, yakson qildi. Buning natijasida Sharqdan kelgan Qoraxoniylar Somoniylar hukmronligini barham toptirdi. Buning natijasida X asr oxiriga kelib, bu hududda qoraxoniylardan iborat yangi sulolaning hukmronligi vujudga keldi va mustahkamlanib bordi.
• X asrning birinchi yarmida Yettisuv va Sharqiy Turkistonda yashovchi ko'chmanchi turk qabilalari (qorluq, chigil va yag'mo)ning ijtimoiy va iqtisodiy hayotida katta o'zgarishlar bo'ldi. Ularning o'troq hayotga o'tishi tezlashdi. Bunday o'zgarishlarda Yettisuv va Qashqar orqali o'tgan qadimgi karvon yo'li ham muhim rol o'ynadi. Shuningdek, qo'shni Movarounnahrni o'troq aholisi bilan olib borilgan iqtisodiy va madaniy aloqalarning ta’siri kuchli bo'ldi.