Ix-xii asrlar Movorounahr fan va madaniyatning rivojlanishi

1. IX asrning ikkinchi yarmi va X asr boshlarida Movarounnahrdagi ijtimoii-siyosiy vaziyat

• Islom ta'limoti asosida mafkuraviy jihatdan jamiyatda bir butunlikka erishilganini xisobga olmaganda bu galgi erkni yuqotish ham ajdodlarimiz uchun qimmatga tushdi. Madaniy taraqqiyot nuqtai nazaridan ancha orqda bo`lgan arablarning uzoq asrlardan beri har taraflama obod va farovon o`lkaga munosabati bun­dan kam yo ortiq bo`lishi mumkin ham emasdi. Shu munosabat bilan ilmiy va boshqa doiralarda uchrab turadigan «o`rta asr arab madaniyati (tsivilizatsiyasi)» qabilidagi tushunchalardan (aslida esa tushunmovchiliklardan) voz kechish payti keldi, deb o`ylaymiz. Zero, yagona mafkura va ma'lum davrgacha arab tili xukmronligini hisobga olmasa, bu davr fan va madaniyati mohiyat e'tibori bilan turonliklaru eronliklar sa'y-harakati ila jonlanib kelgan

• Harbiy
• amaldorlar:

• QUSHBEGI DEVON
• DEVONBEGI OTALIQ

• Diniy unvon va
• mansablar:

• OLIY DARAJALI:
• Inoq
• Dodxoh
• To’qsabo
• To’pchiboshi
• O’RTA DARAJALI:
• Chig’atoy begi
• Eshik og’asi
• Mirohur

• QO’YI DARAJALI:
• Qorovulbegi
• Jibachi
• Mirzaboshi
• Chuxra og’asi
• Past tabaqa:
• Panj boshi
• Dahboshi
• Galabotir
• Sarbozlar
• Olomon

• SAROY AMALDORLARI:
• Parvonachi
• Dasturxonchi
• Maxtar (xazinachi)
• Udaychi
• Darban
• Tunqator
• Shig’ovul
• Salomog’asi
• Bakovul

• MAHRAMLAR:
• Ponsadboshi
• Dahboshi
• Sharbatdor
• Muzabardor
• Kitobbardor
• Soatbardor
• Bo’xchabardor
• Oftobachi

• Shayhulislom
• Qozi kalon
• Naqib
• Qozi askar
• A’lam
• Mufti askar
• Mufti
• Rais
• Mudarris
• Bosh imom
• Imomlar
• Muazzin

• FAQAT XOJALARGA
• BERILADIGAN
• MANSABLAR:
• Naqib
• Fayzi
• Mir ast
• O’roqi Kalon
• Sudur
• Sadr
• O’roqi Xurr

• AMIR

Me’morchilik. Me’moriy obidalarning qurilishi, vazifalari, me’morchilik uslublari Тажовузкор кучлар- тарихи ва маънавиятидан жудо қилишга уринади.

• «Mug’ul» atamasi etnik mazmundan ko’ra, siyosiy mazmunga ega. Halq o’zining ko’p sonli qabilalari nomi bilan «tatar» deb atar edi. Shu sababli bu halqlar tarixda «mongolo-tatarlar» deb yuritilgan. XII asrning oxiri va XIII asr boshlarida mung’ul urug’ boshliqlari orasidan ichki kurashlarda Timuchin degan kishi g’olib chiqadi. 1204-1205 Mug’ilistondagi ko’chmanchi qabilalarni birlashtirib, markazlashgan davlat tuzadi. 1206 yilda Timuchin Onon daryosi bo’yida o’ziga buysundirilgan mo’ng’ul urug’ va qabila boshliqlarini quriltoyini chaqiradi. Unda Timuchinga “Chingiz”- beg’ubor, toza, musaffo, baquvvat laqabi beriladi.

Bosh vazir devoni. Butun ijroiya hokimiyati hamda qolgan tuqqiz devon ustidan raharlik va nazorat xudi shu vazirlik tomonidan amalga oshirilgan. Somoniylar davrida ushbu lavozimga zamonaning atoqli xonadonlari namoyandalari tayinlangan. Chunonchi, bosh vazirlik jayhoniylar, bal'amiylar, utbiylar sulolalari orasidan chiqqan shaxslarga nasib etgani ma'lum.

• Bosh vazir devoni. Butun ijroiya hokimiyati hamda qolgan tuqqiz devon ustidan raharlik va nazorat xudi shu vazirlik tomonidan amalga oshirilgan. Somoniylar davrida ushbu lavozimga zamonaning atoqli xonadonlari namoyandalari tayinlangan. Chunonchi, bosh vazirlik jayhoniylar, bal'amiylar, utbiylar sulolalari orasidan chiqqan shaxslarga nasib etgani ma'lum.

• Qushbegi

• Amaldorlar

• Qirol

• Bosh vazir

• Katta er egasi