Ix bob. Narxning mohiyati va shakllanish xususiyatlari

t a k i egri chizigMning «sinishi».
Chizmadan 
ko‘rinadiki, 
dastlab oligopolist firmaning 
mahsulotiga talab egri chizig‘i D jD i ko‘rinishida bo'lib, Po 
narx darajasida Qo sotish hajmini ta ’minlar edi. Oligopolist- 
firma o ‘z tovari narxini 
P| 
darajaga pasaytirishi talabni 
o ‘stirib, mahsulot hajmini Qi ga qadar oshirishi ko‘zda tutilar 
edi. 
Biroq, 
boshqa oligopolistlaming «ergashish» 
hatti- 
harakatini tutishi, ya’ni ularning ham o ‘z tovarlari narxini 
pasaytirishi natijasida talab egri chizigMning «sinishi» ro‘y 
berib, u endi D
1
ED
2
ko‘rinishini oladi. Oqibatda, sotish hajmi 
oldingi Qo darajasida qolgani holda, tovarning narxi pasayib, 
oligopolistlar 
o ‘z 
foydalarining 
m a’lum 
bir 
qismini 
yo‘qotadilar.
Oligopolist-firma o ‘z tovari narxini Po dan Pi ga oshirgan 
Uqdirda 
oligopolistlar «inkor etish» xatti-harakatini
qoMlashlari natijasida talab egri chizig‘i yana «sinadi». Oldingi 
D |D i ko‘rinishdagi talab egri chizig‘i endi D
3
E D
1
ko‘rinishini 
oladi. Agar boshqa oligopolistlar ham o‘z tovarlari narxini 
oshirganlarida, mazkur oligopolist-firmaning tovarga boMgan 
talab hajmi Q
2
ga qadar qisqarishi lozim boMsa, bunday xatti-
299
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

h a ra k a tn in g am alga oshirilm asligi natijasida bu qisqarish Q
3
ga 
q a d a r dav o m etad i, y a ’ni bozordagi sotish hajm ini y o 'q o tish
darajasi oshib ketadi.
Yuqoridagi fikr-mulohazalardan ko'rinadiki, oligopoliya 
sharoitida 
ishlab 
chiqaruvchilar 
narxni 
ko'proq 
o'zaro 
kelishish orqali belgilashga harakat qiladilar.
O 'z mahsulotlariga bozor narxini o'rnatishda o lig o p o lists 
tomonidan «narx bo'yicha etakchilik» xatti-harakati keng 
qo'llaniladi. Bu xalti-harakat narx vositasida raqobatlashuvni 
inkor etib, mazkur tarmoqqa kiruvchi barcha oligopolist- 
firmalarning narxni shakllantirish va uni o'zgartirishda etakchi 
oligopolist-firmaga ergashishlarini taqozo etadi. 
Odatda, 
tarmoqdagi eng yirik firma etakchi sifatida maydonga tushadi. 
Narx bo'yicha etakchi firma boshqalarga qaraganda iqtisodiy 
jihatdan ancha ustun bo'lsada, u o'zining xatti-harakatini 
faqat narx jihatdan tazyiq o'tkazish asosida amalga oshira 
olmaydi. Narxni shakllantirishda etakchi firma boshqa er- 
gashuvchi firmalarning ham manfaatlarini e’tiborga olmog'i 
lozim. 
Bu 
manfaatlar 
ularning 
xarajatlarini 
qoplash, 
m e’yordagi foydani ta’minlash, mahsulotlarini sotishga sharoit 
yaratish kabi holatlar orqali namoyon bo'ladi. Agar talab yoki 
ishlab chiqarish xarajatlarining o'zgarishi natijasida bozor 
narxi oligopolistik kelishuv doirasidagi firmalarning manfaat- 
lariga muvofiq kelmay qolsa, etakchi firma darhol narxlarni 
o'zgartirishi lozim bo'ladi.