Iv. Iqtisodiy qism

4.5. Gaz is’temol sarfini tejash harajatlari.
Tabiiy gaz sotuvchi tashkilotga gaz sarfini yetkazib berish bo'yicha foydani hisoblash.
Gaz ta’minoti tashkiloti uzatish tarifining koeffitsientini hisobga olgan holda har bir m³ / soat uchun foyda oladi.Masalan minimal gaz is’temoli soatiga 24.397m³/soat bo’lsa, yil uchun “NIES” korxonasi 213717.72 m³/soat gaz istemol qiladi.
4.5.1.-jadval

Minimal gaz sarfi harajatlari (m^3/soat)			Tabiiy gazning narxi so’m (m^3= 1000 so’m)
	Yangi texnologik jarayongacha	Yangi texnologik jarayondan so’ng	Yangi texnologik jarayongacha	Yangi texnologik jarayondan so’ng
soatiga	31.125	24.397	31125	24397
yiliga	272655	213717	272655	213717

Yillik tejam: 58.938 so’m
Gaz ta'minoti tashkilotning foydasi
P_p = N∙T_pr, (4.4.1)
bu erda N - iste'mol qilingan soat soni;
T_pr – gaz iste’moli uzatish tarifi, T_pr = 1000.
P_p = 213717.72 ∙1000 = 213717720 so’m.
4.5.2-jadval – Yil davomida xodimlarning ish haqi

Lavozim	Toifasi	Yillik ish haqqi,so’m
Muxandis metrolog	7	4.000.000
NO’A va A chilangari	4	2.600.000
Operator	5	5.000.000
Jami Czp:		11.600.000

Ijtimoiy to'lovlar ish haqi jamg'armalarining 12% ni tashkil qiladi
C_c = C_zp ∙ 0,12, (4.4.2)
C_c = 11600000 ∙ 0,12 = 1392000
Chegirmalar bilan ish haqi bo'yicha xarajatlar
∑Э_Э = С_С + С_zp, (4.4.3)
∑Э_Э = 11600000 +1392000 = 12992000
Biznes yo'qotishlar qiymati
∏ = P_pK_f (4.4.4)
bu erda ∏- haqiqiy yo'qotishlar;
K_f – ishlab chiqarish gaz uchun yo'qotishlarning me'yoriy miqdori.
∏ = 213717720 ∙ 0,1 = 21371772
∏_k = ∏∙ K_k (4.4.6)
bu erda ∏_k - tijorat yo'qotishlari;
∏_k = 21371772∙ 0,7 = 14960240.4
Shunday qilib, tijorat yo'qotishlar uchun xarajatlarni tejash bo'ladi 2078958,5 so’m.
Yillik istemol xarajatlarni tejash
∆S = Эз + Эм, (4.4.7)
bu erda Эз - xodimlarning ish haqini tejash, so’m;
Эм - tijorat yo'qotishlarni tejash
∆S = 12992000 + 149602404= 27952240.4 so’m


4.5 Iqtisodiy samaradorlikni hisoblash.


Yillik iqtisodiy samara
Эг = ∆S – ∆K∙en, (4.5.1)
bu yerda ∆S - yillik tejash va istemol xarajatlar;
∆K – qo‘shimcha kapital investetsiyalar;
e_n - kapital investetsiyalar samaradorligining me'yoriy koeffitsienti; e_n=0,15
Эг = 279522404 – 12992000 ∙ 0,15 = 26003440.4 so’m.
Kapital investitsiyalarni qaytarish muddati
T_ok = ∆K / Эг, (4.5.2)
T_ok = 87000000 / 26003440.4 =3.3 yil


Iqtisodiy qism xulosasi
Iqtisodiy samaradorlik hisob-kitobi o'tkazildi, natijada yillik iqtisodiy samara 260034404 so’mni tashkil etishi aniqlandi.
Bu natija texnologik jarayonni takomillashtirish uchun bir yo’la 58 938 ming so’m kapital qo’yilmalar sarflash natijasida erishiladi.
E_ef= 1 / Т_km = 1 / 5.1= 0.2 > E_norm=0,15
Sarflangan kapitalning qoplash muddati 3.3 yilga teng bo’ldi. Iqtisodiy samaradorlik koeffitsiyenti 0,2ga teng bo’lib, bu me’yoriy ko’rsatkich 0,15 dan katta. Ushbu natijalardan kelib chiqib xavfsizlik tizimini avtomatlashtirish iqtisodiy va texnik jihatdan foydali degan xulosaga kelamiz.