Iv. Bob. Hayot faoliyati xavfsizlik va ekologiya

Tabiiy yoritilganlikni me`yorlash va hisoblash usullari.
Ishlab chiqarishda yoritilganlikni to`g’ri tanlash uchun zarur qo`llanma sifatida
me`yoriy hujjatlardan SNiP II-4-79 va GOST 12.1.046-85 xizmat qiladi.
Ish o`rinlarida yorug’likni me`yorlashning asosiy maqsadi inson sog’lig’ini
himoya qilish va tavakkalchilik asosida qilinajak sarf harajatni oldini olishdan iborat hisoblanadi.
Tabiiy yorug’likni vaqtga nisbatan doimiy o`zgaruvchanligi sababli, uni sifati
va miqdorini o`lchash va nazorat qilib turish maqsadida maxsus ko`rsatkich, o`lchov mezoni sifatida qabul qilingan. Bu ko`rsatkich tabiiy yoritilganlik koeffitsienti deb ataladi va u bino ichidagi yorug’lik miqdorini ( ) uning tashqarisidagi miqdori ( ) ga nisbatini foiz hisobida olingan miqdoriga aytiladi va quyidagi ifoda orqali aniqlanadi.
H / × 100 %
Tabiiy yorug’lik ko`rsatkichi me`yorini tanlash ish joyidagi bajariladigan
ishning va binoning turiga, yoritish tizimining hiliga qarab quyidagi formula
yordamida aniqlanadi.
H × m × S
Bu erda, – tabiiy yorug’lik koeffitsienti SNiP II-4-79 jadvalidan olinadi;
m – yorug’lik iqlimini ko`rsatuvchi koeffitsiyenti shu me`yorda (m H 0,8 – 1,2);
S – iqlimning quyosh koeffitsiyenti (0,65 – 1,0).
Tabiiy yoritilganlikni me`yorlashda, bino shiftdan yoritilsa, yoritilganlikni
o`rtacha miqdori qiymatida me`yorlanadi, agar deraza orqali yoritilsa, unda deraza
qarshisidan 1,0 m masofada turgan nuqta uchun yoritilganlikni eng kam qiymati me`yorlanadi
Yoritilganlikka bo’lgan asosiy talablar va yoritgichlar
Ishlab chiqarish sharoitida yoritilganlik, ishchi-hodimlar salomatligiga zarar
yetkazmasligi uchun u ko`zni zo`riqtirmaydigan, ish vaqtida binoning hamma
qismlarida bir tekis taqsimlangan bo’lishi talab qilinadi.
Korxonalarda yoritishga doir talablar quyidagilardan iborat:

• 
  yoritish qurilmasi yorug’ligining spektral tarkibi quyosh yorug’liginikiga yaqin bo`lishi;
  
• 
  bajariladigan ishlarning turi va aniqligiga qarab, yoritilganlik darajasi yetarlicha bo`lishi hamda gigiyena talablariga mos kelishi;
  
• 
  ish joyida to`g’ri tushadigan va qaytgan yorug’liklar bo`lmasligi;
  
• 
  me`yorlarga muvofiq, korxona binolariga avariya yoritgichlari o`rnatilishi;
  
• 
  xavfli ish o`rinlari yuqori darajada yoritilgan bo`lishi;
  
• 
  yoritish qurilmalari xavfli hamda zararli omillar hisoblangan, ya`ni shovqin, elektr quvvati, issiqlik chiqarish va yong’in chiqarish manbalari bo`lmasligi;
  
• 
  nazorat o`lchash asboblari, xavfsizlik signalizatsiyasi ishonchli va uzluksiz yoritilishi;
  
• 
  yoritilish bir tekis va turg’un bo`lishi, soyalar hosil qilmasligi kerak.
  

Aks holda inson ko`zini bir sharoitdan ikkinchi sharoitga tez-tez o`zgarib turishi natijasida, ko`rish organlarining toliqish holati ro`y beradi.
Yoritgich lampalari yorug’lik tarqatish xususiyatiga ko`ra uch sinfga bo’linadi:

• 
  to`g’ridan-to`g’ri nur tarqatuvchi;
  
• 
  nur yoyuvchi;
  
• 
  nur qaytaruvchi lampalar.
  

a) To`g’ridan-to`g’ri nur tarqatuvchi lampalar sinfiga, quyi yarim aylanasi
bo`ylab o`z nurining tahminan 90% ni tarqatadigan lampalar kiradi.
b) Nur yoyuvchi lampalar o`z nurlarini yuqori va quyi aylanalar o`rtasida
taqsimlashga asoslangan bo`lib, umumiy nurni yuqori va quyi sfera bo’ylab tarqatadi hamda har qanday soyalarga barham berib, yorug’likni bir tekisda tarqatish imkoniyatini beradi. Bunday lampalar shift va devorlari yorug’lik qaytarish xususiyatiga ega bo’lgan binolarga o`rnatiladi.