Иқтисодиѐт ва инновацион технологиялар илмий электрон

жадвал²

Кўрсаткичлар тури			Биринчи турдаги кўрсаткичлар		Иккинчи турдаги кўрсаткичлар		Қиймат индекси, фоизда
1	2	3		4		5
Риск даражаси	Ликвидлик риски	1. Ликвидлик даражаси				≥25
		2.Дебитнинг муҳим боғлиқлиги				≥60
		3.Ликвидлик етишмаслиги даражаси				≥-10
	Кредит риски	4.Муаммоли активлар даражаси		4.Муаммоли қарзлар даражаси		≤4 ≤5
		5.Маълум гуруҳнинг кредит улуши даражаси		5.1. Маълум гуруҳнинг қарз улуши даражаси		≤15 ≤10
		6.Корреляция даражасини умумлаштириш				≤50
	Бозор риски	7. Очиқ валюта позицияларининг жамланганлик даражаси
		8. Interest rate рискининг сезувчанлиги
	Операцион риск	9.Операцион рискнинг йўқотилиш даражаси
Риск кўчиши (миграцияси)	Ўтган қарзлар	10. Ўтган қарзларнинг кўчиш даражаси		Ўтган қарзларнинг кўчиш даражаси Халқаро қарзларининг кўчиш даражаси
	Бажарил- майдиган (Муаммоли) қарзлар	11.Бажарилмайдиган қарзлар кўчиши даражаси		Субстандарт рискларнинг кўчиши даражаси Шубҳали қарзларнинг кўчиш даражаси

² Хитой банкларни тартибга солиш комиссияси томонидан риск-меннежметига қўйилган талаб асосида диссертант томонидан тузилди (China Banking Regulatory Comission concerning Printing and Distributing the Core indicators for the Risk Management of Commercial Banks).

1	2	3	4	5
Рискнинг сўндирилиши	Фойдалилик	12. Нарх/фойда даражаси		≤35
		13.Активларнинг қайтиши		≥0,6
		14.Капиталнинг қайтиши		≥11
	Захира- ларнинг мослиги даражаси	15. Активларнинг йўқотиш захирасига мослиги даражаси	15.1 Қарзларнинг захирага мослиги даражаси	>100 >100
	Капитал- нинг мослиги даражаси	16. Капиталнинг мослиги даражаси	16.1 Асосий капиталнинг мослиги даражаси	≥8 ≥4

2. жадвал

Валюта рискларини бошқаришнинг форвард, фюьчерс, опцион ва олтин динар инструментларининг солиштирма таҳлили³

	Форвард	Фюьчерс	Опцион	Олтин динар
	Камчиликлари
1	2	3	4	5
Дастлабки фойда/депозит	Мавжуд эмас	Мавжуд	Мавжуд эмас	Мавжуд эмас
Ўзгарувчи фойда	Мавжуд эмас	Мавжуд	Мавжуд эмас	Мавжуд эмас
Рискларни хеджирловчи спекуляторларга эҳтиѐж	Мавжуд эмас	Мавжуд	Мавжуд	Мавжуд эмас
Қулай фаолиятдан кечиш	Мавжуд	Мавжуд	Мавжуд эмас	Мавжуд
Спекуляция	Мавжуд	Мавжуд	Мавжуд	Мавжуд эмас (иккала қисмида ҳам спот трансакциялари бор)
Арбитраж	Мавжуд	Мавжуд	Мавжуд	Мавжуд эмас
“Бартер” муаммоси	Мавжуд	Мавжуд эмас	Мавжуд эмас	Мавжуд эмас
Трансакция нархи/брокерлик ҳақи	Мавжуд	Мавжуд	Мавжуд	Мавжуд
	Афзалликлар
1	2	3	4	5
Диверсификация афзаллиги	Мавжуд эмас	Мавжуд эмас	Мавжуд эмас	Мавжуд

³ Ahamed Kameel Mydin Meer. Hedging Foreign Exchange Risk with Forwards, Futures, Options and the Gold Dinar: A Comparison Note. Department of Business Administration International Islamic University Malaysia. 2002. – р.16.

2-жадвалнинг давоми

1	2	3	4	5
Бозор ликвидлиги	Мавжуд эмас	Мавжуд	Мавжуд	Мавжуд эмас
Ҳар қандай валютани хеджирлай олиши	Мавжуд улушни топиш қийин бўлиши мумкин	Мавжуд эмас	Мавжуд эмас	Мавжуд
Расмий облигациялар	Мавжуд	Мавжуд	Мавжуд эмас	Мавжуд

Фикримизча, олтин динар инструментини форвард шартномасига ўхшашлигини кўрадиган бўлсак, олтин динарда “бартер” муаммоси, спекуляция ва арбитражлар кабилар олиб ташланган, аммо фюьчерс ва опционларга солиштирганда нисбатан бирмунча яхшироқ восита эканлиги кўзга ташланади.

Банкнинг бозордаги улуши

Юқори
Маълумотлар мониторинги асосида олинган йўналишлар тижорат банкларининг валюта рискларини бошқаришни истиқбол стратегияларини танлашга имкон беради. Мазкур танлов тижорат банкининг бозордаги ва банкнинг валюта портфелидаги валюта рискларининг ички улушлари ўртасидаги ўзаро таъсирни баҳолаш воситасида амалга оширилади. Валюта рискларини бошқариш стратегияси матрицасини шакллантириш кўрсатилган кўрсаткичларнинг ўзаро таъсири натижасида юзага келади. Валюта рискларини стратегик бошқаришнинг 4 та вариантини ажратиб кўрсатиш мумкин (1-расмга қаранг):

(1)Валюта операцияларини диверсификациялаш, янги воситалар ва ҳудудларни эгаллаш	(2)Хизматлар истеъмолчиларининг чекланган сегменти билан ишлаш сифатини яхшилаш
(3)Бозордаги улушни ошириш учун хорижий валюта билан янги инструментларни ўзлаштириш	(4) Тор ихтисосликдаги ҳимоя стратегияси

Паст
1-расм. Валюта рискларини бошқариш стратегиялари матрицаси⁴.

1. 
   Валюта операцияларини диверсификациялаш, янги ҳудудларни эгаллаш стратегияси валюта-кредит операциялари бозорида етакчи йирик банклар
   

⁴ Тадқиқотлари натижасида муаллиф томонидан тузилган
томонидан фойдаланилиши мумкин. Валюта рискини бошқариш стратегиясининг моҳияти шундаки, унга кўра рисклар қатор инструментлар ва турли ҳудудлар бўйича тақсимланади. Шундай қилиб, фаолиятни диверсификация қилиш ҳисобидан нотўғри бошқарув қарори ѐки ташқи муҳитдаги кўзда тутилмаган ўзгаришлар боис юзага келадиган йўқотиш ҳажми камаяди.

2. 
   Хизматлар истеъмолчиларининг чекланган сегменти билан ишлаш сифатини яхшилаш стратегияси бозорнинг йирик сегменти учун амалга оширилиши мумкин. Бунда банкнинг имкониятлари чегараланган бўлиши мумкин, бироқ, фикримизча, алоҳида сегментнинг валюта операциялари бўйича хизмат кўрсатишни яхшилашга ҳаракатларни йўналтириш маънога эга. Ушбу стратегия доирасида прогнозлаш усуллари муҳим роль ўйнайди. Истиқболлари ишончли бўлган инструментлардан фойдаланиш ҳисобига рискни камайтириш мумкин.
   
3. 
   Бозордаги улушни ошириш учун хорижий валюта билан янги инструментларни ўзлаштириш стратегияси чекланган сегмент учун валюта муомаласи билан боғлиқ банк хизматларини кенгайтиришни кўзда тутади. Валюта рисклари чекланган истеъмолчилар миқдоригагина диверсификация қилинади.
   
4. 
   Тор ихтисосликдаги ҳимоя стратегияси валюта муомаласи билан боғлиқ операциялар соҳасига ресурсларни жалб қилишни камайтиришни кўзда тутади. Рискларни камайтириш валюта муомаласи билан боғлиқ мутлақ ишончли ва оддий операциялардан фойдаланиш ҳисобига амалга оширилади.
   

Рискларни бошқаришнинг турлича босқичлари қаторида рискнинг бошқаришнинг замонавий босқичларини амалга ошириш рискни бошқаришнинг муҳим воситаларидан бири ҳисобланади (2-расмга қаранг).

I/Мақсаднинг қўйилиши	II/Рискни баҳолаш ва таҳлил қилиш Риск Риск даражасини омил- баҳолаш ва ларини таҳлил \этиш аниқлаш Риск омил- 5.Қарор ларини қабул қилиш учун идентифи- олинган ^кациялашвариантлар- ни таҳлил этиш Риск кўрсаткичи ва баҳолашни танлаш				III /Рискни бартараф этиш чоралари
Бошланғич риск (риск ғояси, )
1. Рискни бошқариш мақсадини аниқлаш					9. Рискни камай- тириш бўйича дастурни ишлаб чиқиш
					Рискнинг (мақбул) якуний даражаси
12.Рискни бартараф этиш қарорлари натижаларини баҳолаш ва таҳлил қилиш			11.Дастурлар бажарилишини назорат қилиш		10.Белгиланган дастурларни амалга оширишни ташкил этиш