Иқтисодий таълимотлар тарихи

---

Иқтисодий таълимотлар тарихи 
65 
қўлланиладиган охирги маҳсулотдан бўлиши умумий қоида сифатида қабул қилинган, 
чунки меҳнатнинг соф экспорти мамлакат ичида аҳолини иш билан бандлигини қуллайди ва 
чет эл манбаларидан фойдани кўпайтиради. Меркантилистлар ўзларининг юқоридаги яхши 
маълум ғояларига ҳарбий ва стратегик соҳани ҳамда ҳали мустаҳкам оёққа турмаган 
саноатни ҳимоя қилиш кераклигини ҳам қўшадилар. 
ХХ асрда монополистик жараёнлар ривожи билан давлатнинг иқтисодиётдаги роли 
тобора ошиб борди. Инқирозлар тез-тез такрорланиб турди. Айниқса, 1929-1933 йиллардаги 
иқтисодий инқироз бутун дунёни ларзага солди. Шу даврда Ж.М.Кейнс номи билан боғлиқ 
таълимот юзага келди. У «Меркантилизм тўғрисидаги мулоҳазалар» ва «Бандлик, фоиз 
ва пулнинг умумий назарияси» (1936й.) номли асарларида меркантилизмнинг айрим 
ғояларини қўллайди, унда «амалий донолик» куртаклари борлиги таъкидланади. 
Экспортнинг импортдан кўплиги, олтинларнинг оқиб келиши эса пулга таклифни 
кучайтириб, фоиз ставкаларини пасайтиради ва шу билан инвестиция ва бандликни 
рағбатлантиради. Кейнс шуларни «меркантилизм доктринасидаги илмий хақиқат уруғлари» 
деб атайди. Умуман, Ж.М.Кейнс мавжуд шароитларда классик мактаб ақидалари иш 
бермаслигини таъкидлайди, ҳозирги тил билан айтганда бозор муносабатлари автоматик 
равишда барча зиддиятларни ҳал эта олмайди, шу сабабли давлатнинг иқтисодиётга фаол 
иштирок этиши таклиф этилади (булар ҳақида тўла маълумот кейнс берилади). 
 
Назорат ва мулоҳаза учун саволлар 
1. Меркантилизм таълимотининг мазмуни ва унинг босқичлари, умумийлик ва 
фарқлари нимадан иборат? 
2. Бу таълимот вужудга келишининг ижтимоий-иқтисодий шарт-шароитлари. 
3. Меркантилизм бўйича бойликнинг асоси нима? 
4. Бу таълимотнинг айрим мамлакатлардаги миллий кўринишлари ўртасидаги 
ўхшашлик ва фарқларни айтиб беринг. 
5. Мамлакатда қимматбаҳо металлар миқдорини кўпайтириш учун қандай чоралар 
курилган? 
6. «Актив савдо», «савдо сальдоси» иборалари нимани англатади? 
7. Меркантилизм таълимотининг таниқли намояндалари кимлар? 
8. «Капиталнинг дастлабки жамғарилиши» нимани англатади, унинг асосий манбалари 
нима? Санаб беринг. 
9. Жон Ло тизимининг моҳияти, аҳамияти, инқирозининг сабаблари. 
10. Акционер жамиятларининг молия тизимида «Пирамида» усулининг моҳияти. 
11. Меркантилизм таълимотининг тарихий аҳамияти ва такдири. 
12. Бу таълимотнинг ҳозирги давр иқтисодий таълимотларига таъсири.