Иқтисодий таҳлил ва аудит

10.5. Фирибгарлик ва хато
Ҳисоб ва ҳисоботда товламачилик - корхона раҳбарияти ва ходимлари таркибидаги бир ёки бир нечта шахслар томонидан атайин ҳисоб ва ҳисобот маълумотларини нотўғри акс эттириши ва тақдим этишидир. У ҳийлагарлик билан ҳисоб ёзувларини Ўзгартириш ва дастлабки ҳужжатларни, регистрларни ва ҳисоботни қалбакилаштиришдан, хўжалик операциялар маъносини бузиб кўрсатишга, корхона ҳисоб сиёсати ёки амалдаги қонунчилик билан белгиланган қоидаларни бузишга олиб келувчи ҳисобдаги ёзувларни атайин Ўзгартиришдан, активларни, ёзувларни тўғриланган натижаларини ёки ҳужжатларни атайин йўналтирилган ҳолда баҳолашдан иборат.
Ҳисоб ёзувларида ва гуруҳларда арифметик ёки мантиқий хатолар, ҳисоб тўлиқлигига эътиборсизлик ва хўжалик фаолияти ҳолатлари, мол-мулкнинг мавжудлиги ва ҳолати, ҳисоб-китоблар нотўғри тақдим этилиши натижасида молиявий маълумот бехосдан бузилиши хато ҳисобланади.
Ҳисоб ёзувлари юзасидан ҳийлагарлик - ҳисоб ва ҳисобот маълумотларини бузиб кўрсатиш мақсадида, нотўғри (ноаниқ) бухгалтерия ўтказмаларидан ёки "сторно" ёзувлардан билиб туриб фойдаланиш.
Бухгалтерия ҳисоби ва ёзувларни қалбакилаштириш - била туриб бухгалтерия ҳисобининг нотўғри ёки соҳта ҳужжатларини (авизо, ҳисобварақлар, векселлар ва ҳоказолар) ва ҳақиқатни бузиб кўрсатадиган бухгалтерия ҳисоби ҳисобварақларидаги ёзувларни расмийлаштиришдир.
Хўжалик операциялари натижаларини йуқотиб юбориш -асосий бухгалтерия ўтказмаларига мазмуни ва суммаси бўйича ўхшаш бўлган "сторно" ёзувлардир.
Ҳисобда ноўхшаш ёзувлар - ҳисобварақлар тизимида молиявий маълумотни тўлиқ бўлмаган ҳажмда акс этиш (бухгалтерия ҳисоби ҳисобварақлари ва дафтарларида керакли бўлмаган ўзгартиришлар, ҳисобварақлар корреспондентланишини бузиш, тўлиқ бўлмаган файллар, ҳисобда акс этилмаган хўжалик операциялар).
ғайриоддий операциялар - бир маротабали келишувлар ва ғайриоддий хўжалик операциялар бўйича суммалар ва тўловларни ошириб юбориш.
Аудитор товламачилик ёки хато аниқанган тадирда бўлар келиб чиқиши билан боғлиқбўлган барча саволларга корхона раҳбарияти ва ходимларидан жавоб олиши лозим.
Аудиторлик текшируви ўтказиш вақтида аниқланадиган хатоларнинг асосий турларини қуйидагича гуруҳлаш мумкин: