Иқтисодий таҳлил ва аудит

1. Ҳисоб юритишдаги хатолар.
Ҳисоб юритилмаслик - одатда корхона қуйи бўлими ёки фаолиятининг қайсидир бир тури бўйича бухгалтерияда тегишли ҳисоб олиб борилмаслиги билан ифодаланади.
Масалан, корхона фаолиятининг бир тури қурилиш деб фараз қилайлик. Бухгалтер уни юритиш билан боғлиқ бўлган ўтказмалар билан шуғулланмаслик учун (мазкур масала бўйича кўпроқ тажрибага эга бўлган мутахассис келишини кутган ҳолда) йил давомида қурилиш билан боғлиқ бўлган барча харажатларни турли дебиторлар ва кредиторлар билан ҳисоб-китоблар ҳисобварағининг дебетига ўтказиб борган. Бунинг натижасида, йил якунига кўра ушбу ҳисобварақлар бўйича жуда катта сальдо вужудга келган. Тасодифий хатолар. Улар қуйидагилар:
- нихоятда кам учрайдиган арифметик хатолар, чунки бу хатоларни, одатда, бухалтернинг ўзи аниқлайди;
- хўжалик фаолиятининг қайсидир бир ҳолатини ҳисобга олишда ҳисобнинг тўғри усулини қўллаб, бухгалтер етарли даражада асослар бўлмаслигига қарамасдан ёки тасодифан "ғайриоддий" ўтказма беради, натижада тасодифий нотўғриўтказма ҳосил бўлади, масалан, асосий воситаларни жорий таъмирлаш бўйича харажатлар маҳсулот таннархига киритган ҳолда, шунинг билан бирга, қайсидир бир суммани "Асосий воситалар" ҳисобварағига ўтказади. Бундай хатолар кам учрайди, лекин уларни аниқлаш жуда қийин, чунки танлаб олиш усули билан текширувда, мазкур ҳисоб усулида қайд этилиши тўғри эканлигига ишонч ҳосил қилиб, аудитор операцияларнинг ушбу тури бўйича ёппасига текширув олиб бормайди;
-такрорланадиган хатолар. Бухгалтер хўжалик фаолиятининг қайсидир бир ҳолатини нотўғри қайд этганда ва ҳар гал нотўғриўтказма қилганда ушбу хатолар вужудга келади. Ушбу хатоларни аниқлаш, одатда, унчалик қийин эмас, фақат Бош китоб ёки баланснинг тўлдирилган шаклини қараб чиқиб уларни топиб олиш мумкин.
2. Бухгалтерия ҳисобини юритиш қоидаларини билмаслик билан боғлиқ хатолар. Улардан энг кўп учрайдиганлари:
- Низом капиталини нотўғри ҳисобга олиш;
- фойдадан солиқ ва йиғимларни тўлаш учун фойдаланиш ҳисоби ҳисобварағи ўрнига фойдалар ва зарарлар ҳисобварақларидан фойдаланиш;
- сотиб олинадиган асосий воситалар, номоддий активлар, асбоб-ускуна ва хўжалик жиҳозлари, материаллар, товарлар ва бошқа активларни ҳисобварақлар режаси билан кўзда тутилгандан бошқа ҳисобварақларга кирим қилиш.