Иšтисодий таілил фанининг моіияти, бозор иšтисодиёти шароитида аіамияти ва вазифалари

4.4. Ишлаб чиқариш ва сотиш ҳажмига таъсир
қилувчи омиллар таҳлили 
Маҳсулот ҳажмининг натурал миқдори бўйича умумий 
ўзгаришига ҳам бирқанча омиллар таъсир қилади. Уларнинг 
айримларини кўриб чиқамиз. Биринчиси, маҳсулот умумий натурал 
миқдорининг бажарилиш коэффициенти ва иккинчиси, маҳсулот 
ассортиментининг таркибий ўзгариши. Таҳлил жараёнида шу икки 
омилнинг ҳам таъсирини аниқлаш лозим. Буларни аниқлаш учун бир 
қанча ҳисоб-китобларни амалга оширишни талаб қилади.
Энг аввало, барча маҳсулотларни ишлаб чиқариш бўйича 
натурал миқдорининг умумий бажарилиш коэффициентини (Кнм) 
аниқлаб олиш лозим. Бу учун қуйидаги формула тавсия қилинади: 
Умумий маҳсулот нату-рал 
миқдори режасининг 
бажарилиш коэффици-енти 
(Кнм) 
 
= 
Ҳақиқий 
бажарилгани 
Режада 
кўзда 
тутилгани 
 
= 
44025 
———— 
43646 
 
= 
 
1,00868 
 
Ушбу коэффициент аниқлангач мазкур омилнинг маҳсулот 
ҳажмининг ўзгаришига таъсирини (

Qкнм) ҳисоблаш мумкин. Бу 
учун қуйидаги формула тавсия қилинади: 

---

81 

Qкнм = (Qр . Кнм) – Qр 
 
Бунда: 
Qр – ҳақиқий товар маҳсулотининг режадаги миқдори ва
режадаги баҳода ифодаланиши; 
Кнм - маҳсулот натурал миқдори режасининг умумий
бажарилиш коэффициенти; 
Агар ушбу формулани кенгайтириб ёзадиган бўлсак қуйидаги 
формулага эга бўлиш мумкин: 

Qкнм = (q
р
.р
р
) . Кнм - (q
р
.р
р
);