Иšтисодий таілил фанининг моіияти, бозор иšтисодиёти шароитида аіамияти ва вазифалари

Т
М.ТН 
= 
Тм
i
n
.


1
ҳ
 -
Тм
i
n
.


1
ртн
ҳ
; 
Барча омиллар таъсири натижанинг умумий фарқига тенг 
бўлиши лозим: 

Т
М.
=

Т
М.НМ 


Т
М.ТТ 


Т
М.Б 


Т
М.ТН 
;
Ушбу формулаларга аниқ маълумотларни қўллаб ечиш учун 
қуйидаги жадвални тузишни тавсия қиламиз (4.4-жадвал). 
Ушбу жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, ишлаб 
чиқарилган товар маҳсулотининг ҳажми ҳисобот даврида 2195,9 
минг сўмга ёки 9,0 % га (26686,0 : 24490,1 . 100) кўпайган. Ушбу 
ўзгаришга 
бир 
қанча 
омиллар 
таъсир 
қилган. 
Улар 
қуйидагилардан иборат. 
1. Ушбу корхонада товар маълумотининг натурал миқдори 
379 шартли банкага кўпайиши унинг қийматини 212,7 минг сўмга 
оширган. 
4.4 - Жадвал 
«Турон» КМЧЖда 2003 йилда товар маҳсулоти ўзгаришига 
алоҳида омиллар таъсирининг ҳисоб-китоби 
Маҳсулотнинг 
номи 
Товар маҳсулоти (минг сўм) 
ҳақи- 
қатдаги 
таркиб,
 
таннарх 
баҳода 
фарқи 
режада 
Ҳақиқатда 
(+,-) 
 
режадаги 
таркибда 
режадаги 
таннархд
а 
режадаги 
баҳода
 
А 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
1. Олма шарбати 
2363,8 
2384,3 
2389,1 
2134,1 
2496,5 
+132,7 
2. Ўрик шарбати 
5793,1 
5843,4 
3964,4 
3761,1 
4215,8 
-1577,3 
3. Узум шарбати 
2876,0 
2901,1 
4045,7 
3859,5 
4300,1 
+1424,1 
4.Памидор шарбати 
1181,3 
1191,6 
1135,7 
992,2 
1286,9 
+105,6 
5. Гилос шарбати 
5658,1 
5707,2 
6714,6 
6391,5 
7132,3 
+1474,2 
6. Сабзи шарбати 
3516,2 
3546,7 
3441,9 
3049,4 
3781,5 
+265,3 
7. Беҳи шарбати 
3101,6 
3128,5 
3164,1 
2958,2 
3472,9 
+371,3 
Жами: 
24490,1 
24702,8 
24855,5 
23145,7 
26686,0 
+2195,9 
 
МАНБА: Корхонанинг бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботлари ҳамда 4.2. ва 
4.3-жадваллар маълумотлари асосида ҳисобланди. 

---

91 
 
24702,8-24490,1 = +212,7 минг сўм 
2. Товар маҳсулоти таркибида нархи қиммат бўлган 
товарларнинг улуши камайганлиги унинг умумий қийматини анча 
пасайиб кетишига сабаб бўлган. Бунинг натижаси бизнинг 
мисолимизда 152,7 минг сўмга тенг: 
24855,5 - 24702,8 = +152,7 минг сўм
3. Мазкур корхона ишлаб чиқарган товар маҳсулотини 
таннархи ҳажмида сотганда эди, унинг умумий ҳажми 1709,8 минг 
сўмга кам бўлар эди. Кўриниб турибдики, корхона ўз маҳсулотини 
қимматроқ баҳода сотиб анча фойда олишга эришган. Ушбу 
ҳисоб-китоб бизнинг мисолимизда қуйидагича аниқланган: 
23145,7 - 24855,5 = -1709,8 минг сўм 
4. Маҳсулот баҳосининг ошганлиги товар маҳсулоти 
ҳажмини 3540,3 минг сўмга кўпайтирган. Бу бизнинг мисолимизда 
қуйидагича аниқланади: 
26686,0 - 23145,7 = +3540,3 минг сўм 
Барча омиллар таъсири натижа ўзгаришининг умумий 
фарқига тенг: 
212,7 – 152,7 - 1709,8 + 3540,3 = +2195,9 минг сўм 
Кўриниб турибдики, товар маҳсулотининг ҳажмининг 
ўзгаришига тўртта омилдан учтаси ижобий, биттаси эса салбий 
таъсир қилган. Келгусида салбий таъсир қилган омилларга асосий 
эътиборни қаратиш лозим бўлади.