Иқтисодий таҲ

7.4. Интенсивлаштириш ва ишлаб чиқаришнинг самарадорлигини комплекс баҳолаш методлари

Иқтисодий ривожлантиришнинг муҳим йўналишлари сифатида интенсив ва экстенсив йўналишлар таркибланади. Интенсив ривожлантириш ва экстенсив ривожланиш йў налишлари бир - биридан бевосита миқдорий кў рсаткичларга фарқланиши билан тавсифланади.

Екстенсив асосда ривожланиш маҳсулот ҳажмининг ошиши унга таъсир этувчи омилларнинг (меҳнат воситалари, меҳнат предметлари, ер, иш кучи сарфи ва шу кабилар) ўзгариши билан мутоносиб ҳолда содир бўлади. Мисол учун, ҳосилнинг кўпайиши ер майдонининг кенгайиши, нон маҳсулоти ун сарфи ўзгариши ва шу кабилар билан амалга оширилади.
Интенсив ривожланишда эса натижанинг (маҳсулот ҳажми) ижобий ўзгариши ресурс сарфи ошиши билан шартланмайди. Мисол учун, ҳосил миқдори ҳосилдорликни ошириш ҳисобига кўпайтирилади. Ер майдонининг кенгайиши ёки ўз ҳолатида қолиши бу жараёнда эътиборга олинмайди. Интесив ривожланиш фан-техника ютуқлари ҳамда инноватсион технологияларни ишлаб чиқаришга жорий этиш асосида амалга оширилади. Серҳосил уруғ навининг экилиши ҳосилдорликни кескин оширади. Техникалардан унумли фойдаланиш технологик тадбирларни ўз вақтида бажарилишини таъминлайди.
Иқтисодий таҳлилда натижавий кўрсаткич ўзгаришини баҳолашда интенсив ёки экстенсив ривожланишга баҳо бериш зарур. Мисол учун, ишчига тўғри келадиган маҳсулот ҳажмини ошиши ишчилар сонини ортиши ёки бир ишчининг меҳнат унумдорлигини ўзгариши билан содир бўлганлигини билиш ҳамда унинг динамикасини кузатиш керак. Бу билан нисбий иқтисодлар аниқланади.
Ишлаб чиқаришнинг ички имкониятлари ресурсларнинг ҳар бир тури, улардан фойдаланиш ўрни, жойи бўйича ўрганилган ҳолда таркибли ва умумий ўрганилган ҳолда корхона бўйича комплекс баҳоланади ҳамда уларни бошқаришнинг чора-тадбирлари белгиланади.


Қисқа хулоса

Ушбу мавзуни ўрганиш натижасида талабалар хўжалик субектларида комплекс иқтисодий таҳлилни ташкил этиш мақсади, принсиплари, комклекс таҳлилни ифодаловчи кўрсаткичларни, ишлаб чиқариш самарадорлигини комплекс баҳолаш методларини билишлари керак.