Иқтисодий эҳтиёж ва иқтисодий неъматлар мазмуни ва моҳияти. Ишлаб чиқариш имкониятлари ва улардан фойдаланиш. Позитив ва норматив таҳлил

2-МАВЗУ. ИҚТИСОДИЙ БАЗИС ТУШУНЧАЛАР

1. 
   Иқтисодий эҳтиёж ва иқтисодий неъматлар мазмуни ва моҳияти.
   
2. 
   Ишлаб чиқариш имкониятлари ва улардан фойдаланиш.
   
3. 
   Позитив ва норматив таҳлил.
   
4. 
   Товарлар оқими модели. Кичик доиравий айланиш.
   

1.Иқтисодий эҳтиёж ва иқтисодий неъматлар мазмуни ва моҳияти.
Ҳар қандай жамиятда ноёб неъматларни тақсимлаш муаммоси туради. Неъмат деганда, биз товарлар, хизматлар ва ресурсларни тушунамиз. Неъматлар ноёблиги деганда - иқтисодий субъектлардаги мавжуд неъматлар заҳирасининг шу неъматларга эҳтиёж сезган харидорларнинг талабларини етарли даражада қондира олмаслиги тушунилади. Неъматлар ноёблиги - бу бирор товар ёки ресурс ҳажмининг маълум вақт оралиғида чегараланганлигидир. Шунинг учун ҳам неъмат ноёблиги, неъматнинг физик нуқтаи назардан чегараланганлигидан фарқ қилиб, у нисбийдир, яъни неъматнинг ҳажми ҳозирги вақтда унга бўлган талабни қондириш учун етарли эмас.
Ноёб неъматларни икки турга бўлиш мумкин: ишлаб чиқариш ресурслари ва улар асосида ишлаб чиқариладиган истеъмол неъматлар.
“The second fundamental fact is that resources are limited or scarce. By economic resources we mean all natural, human, and manufactured resources that go into the
production of goods and services. That includes all the factory and farm buildings
and all the equipment, tools, and machinery used to produce manufactured goods
and agricultural products; all transportation and communication facilities; all types
of labour; and land and mineral resources. Economists classify all these resources as
eitherpropertyresources—land and raw materials and capital—or humanresources—
labour and entrepreneurial ability.”¹.
Ишлаб чиқариш ресурсларини такрор ишлаб чиқарилиши бўйича ҳам икки турга бўлиш мумкин: такрор ишлаб чиқариладиган ишлаб чиқариш ресурслари (бунга қишлоқ хўжалик маҳсулотларидан пахта, дон ва бошқа маҳсулотларни мисол сифатида келтириш мумкин, улар ҳар йили такрор ишлаб чиқарилади. Худди шундай меҳнат ресурслари ҳам такрор ишлаб чиқарилади), такрор ишлаб чиқарилмайдиган, физик нуқтаи назардан чегараланган ишлаб чиқариш ресурслари (фойдали қазилма бойликларни мисол сифатида қараш мумкин: темир, кўмир, олтин ва ҳоказо).
Агар неъмат ноёб бўладиган бўлса, у ҳолда чекланган неъматларни қандай қилиб иқтисодий субъектлар ўртасида рационал тақсимлашни амалга ошириш муаммоси - бу марказий иқтисодий муаммо ҳисобланади. Бу муаммони ечиш учун ҳар қандай жамият қуйидаги учта иқтисодий саволга жавоб бериши керак: