Иқтисодий базис тушунчалар

Олигополия ва монопол рақобат бозорида нарх белгилаш тамойиллари

15-мавзу

Режа

• Олигополик бозор ва унинг хусусиятлари.
• Олигополик бозор шароитида нарх белгилаш.
• Курно модели ва Курно мувозанати.

Олигополия – бу бозордаги товарларнинг ҳаммаси,ёки деярли ҳаммаси бир неча ишлаб чиқарувчи фирмалар томонидан бўлиб олинган ва бу бозорга янги фирмаларнинг кириши катта тўсиқ орқали чекланган бўлади.

Тармоқда фаолият кўрсатаётган фирмаларнинг камлиги

• Тармоқда фаолият кўрсатаётган фирмаларнинг камлиги
• Тармоққа кирувчи фирмалар учун кучли тўсиқларнинг мавжудлиги
• Олигополик бозордаги фирмаларнинг ҳаракати бир бирига боғлиқлиги

Олигополик бозорни ажратиб турувчи учта хусусияти мавжуд:

Нархлар жанги -бу рақобатлашган фирмалар томонидан олигополик бозорда нархларни босқичма-босқич туширишидир. Нархлар жанги нарх ўртача харажатга тенг бўлгунга қадар давом этади, P = AC = MC

Курно модели. Икки рақобатлашувчи фирма ўртасидаги муносабатларнинг дуополия шароитида ўрганиш модели. Бунда қуйидагича фараз қилинади: иккала фирма ҳам бир хил товар ишлаб чиқаради ва бу товарларга бўлган бозор талаби чизиғи уларга маълум. Иккала фирма ҳам бир вақтнинг ўзида товар ишлаб чиқариш бўйича қарор қабул қилади ва бунда ҳар иккала фирма ҳам рақобатчисининг ҳам ишлаб чиқариш бўйича қарор қабул қилишини билади. Пировард нарх ишлаб чиқарилган умумий маҳсулот ҳажмига боғлиқ.

Q1(Q2) – биринчи фирманинг иккинчи фирма ишлаб чиқаришига кўра ишлаб чиқариш чизиғи Q2(Q1) – иккинчи фирманинг биринчи фирма ишлаб чиқаришига кўра ишлаб чиқариш чизиғи – биринчи ва иккинчи фирмалар томонидан ишлаб чиқариладиган маҳсулот ҳажмлари мувозанати, яъни Курно мувозанати

Курно мувозанати

Бозордаги дуополияни ифодаловчи график

E(12,12)
36
Q1
Q2(Q1)
Q1(Q2)
Q2
30
36
30
Курно
мувозанати
Рақобатлашган мувозанат
20
18
12
9
А
B
20
18
12
9

Қамалган шахс муаммоси (“дилемма заключенного”)

		В шахс
		Бўйнига олади	Бўйнига олмайди
А шахс	Бўйнига олади	-6 -6	-10 -1
	Бўйнига олмайди	-1 -10	-3 -3

Дуополик бозорда нарх сиёсатидаги стратегиялари матрицаси

		2-фирма
		Нарх 4 сўм	Нарх 7 сўм
1-фирма	Нарх 4 сўм	12000 12000	6000 18000
	Нарх 7 сўм	18000 6000	15000 15000

Қамалган шахс муаммоси ёрдамида нарх белгилаш Қаттиқ нарх сиёсати. Олигополик фирмалар нархларни барқарор бўлишига, уни ўзгартирмасликка ҳаракат қиладилар. Нархни бирор фирма тонидан пасайтирилиши “нархлар жангига олиб келиши мумкин. Олигополик бозор учун нарх қаттиқлиги ундаги талаб чизиғининг синиқ бўлишига асос бўлади.

Олигополик бозордаги синиқ талаб чизиғи

B
MC2
P*
MC1
А
MR
D
Q*
Q

Нарх белгилашда лидерлик. Бунда лидер фирма биринчи бўлиб нархни белгилайди, қолганлари унинг нархига қараб ўз нархларини белгилайдилар. Бундай фирмалар эргашувчи фирмалар дейилади.

Лидер фирманинг нарх белгилаши графиги

PЕ
SЭ
P
E
DL
MCL
E0
F
P2
MRL
D
Q
Q
QЭ