«ИҚтисодий билимлар тарихи» фани бўйича

2-мавзу. Мер
к
антилизм ва илк классик иқтисодий 
мактабнинг вужудга келиши (4 соат) 
Р е ж а
1. Меркантилизм иқтисодий таълимотининг асосий мохияти. 
2.Англия ва Францияда классик иқтисодий мактаб вужудга 
келишининг тарихий шарт-шароитлари. 
3.В.Петти – Англия классик иқтисодий мактабининг асосчиси. 
4.XVII-XVIII 
асрларда 
Франция 
ижтимоий-иқтисодий 
тараккиётининг хусусиятлари ва уни П.Буагильберг 
қара
шларида 
акс этиши. 
5.Физиократизм. Ф.Кенэ ва А.Тюргонинг иқтисодий билимлари. 
1.Меркантилизм 
иқтисодий 
таълимотининг 
асосий 
мохияти.
ХУ аср охири-ХУ11 асрлар давомида янги иқтисодий 
билимлар меркантилизм ва у билан боғлиқ сиёсат пайдо бўлди. Бу 
таълимот бўйича миллий - халқ бойлиги муомала соҳасида юзага 
келади (аввалги қарашлардан принципиал фарқ қилади). Бу 
таълимотда икки даврни ажратиш мумкин: 1. Илк Меркантилизм 
ёки Монетаризм (яъни пул дегани) ХУ -ХУ1 асрларда (
қ
исман 
ХУ11 асрда) мавжуд бўлди ва бойлик асосан олтин, кумуш ва 
бошқа 
қ
имматбахо жавохирлардан иборат бўлади, деган ғоя 
илгари сурилади. Шунга оид сиёсат ҳам олиб борилган, унда 

---

17 
четдан имкони борича кўпроқ
-кўпроқ нодир металлар келтириш 
ва уларни четга камроқ чиқариш таргиб 
қ
илинган. 2. Ривожланган 
Меркантилизм таълимотида бойлик савдо-соти
қ
соҳасидаги 
савдо баланси асосида юзага келади, имкони борича кўпроқ 
экспорт 
қ
илиш ва мумкин 
қ
адар камроқ импорт 
қ
илиш ғоялари 
илгари сурилган. Меркантилизм айрим мамалакатлардаги 
кўриниши миллий хусусият касб этган, айниқса Францияда 
К
ольбертизм, Германияда камералистика шакллари яхши маълум. 
Бу таълимот янги тугилаётган жамият-капитализм ривожи учун 
ижобий прогрессив характерга эга бўлди. Капиталнинг дастлабки 
жамгарилишига имкон яратди, мустамлакачилик тизимини 
қ
ўллаб-
қ
увватлади, товар муомаласи ривожига олиб келди, 
молия тизимининг ривожи туфайли иқтисодиёт жонланди. 
Меркантилизмда давлат иқтисодиётга фаол иштирок этиш шарт, 
шунга оид иқтисодий сиёсат ҳам юзага келди. 
Менкантализм тарихан чекланган бўлса ҳам (у XVIII асрда 
тўғри ва 
қ
аттиқ тан
қ
идга учради). Иқтисодий билимлар тарихида 
муносиб 
ў
ринни эгаллайди. Лекин бу таълимот ва унга асосланган 
сиёсатни тўла амалга ошириш 
қ
андай оқибатларга олиб келиши 
мумкинлиги жон ло тажрибасидан маълум. Менкантализм молия 
тизими ва савдо ривожига мухим 
х
исса 
қў
шди.