―ИҚтисодиёт‖ факультети

Mahsulotlar raqobatbardoshligini oshirish orqali mamlakatimiz eksport salohiyatini 
mustahkamlash va logistika tizimlarini rivojlantirish yo‘nalishlari 
Mamlakatimiz iqtisodiyotini barqaror rivojlantirish,uning samarali tarkibiy 
tuzilmasiga ega bo‘lish orqali barqaror iqtisodiy o‘sish suratlariga erishishi yurtimiz 
taraqqiyoti va xalq farovonligini ta‘minlashning muhim shartlaridan hisoblanadi. 
Iqtisodiyotning real sektori bu-hom ashyo va boshqa ishlab chiqarish omillari(ishchi 
kuchi,yer va kapital) yoki ishlab chiqarish jarayoni orqali tovar va xizmatlar ishlab chiqarish 
tushuniladi.Bozor jamiyatining ishlab chiqarish va ishlab chiqarish omillarini birlashtirishni 
anglatadi.Shunday ekan iqtisodiyotning real sektorida yaratilayotgan mahsulotlarning 
mamlakat ichidagi o‘sha mahsulot bozoridagi balki jahon bozoridagi unga turdosh bo‘lgan 
mahsulotlarga nisbatan raqobatbardoshligini yuksaltirish va yaratilgan raqobatbardosh 
mahsulot bilan hozirgi kunda mamlakatimizda rivoj topib borayotgan logistika tiziminining 
intensivligini oshirish iqtisodiyotning barqaror o‘sishi omillaridan hisoblanadi.
1-rasm. 2018 yil yanvar-sentyabr oylarida mamlakatimiz eksportining tarkibi
98
 
98
O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi rasmiy sayti –www.stat.uz. 2018 yil 
yanvar-sentabr oylari asosiy ko‘rsatkichlari. 

---

163 
Bilamizki, eksport mamlakat iqtisodiyotining barqaror rivojlanishida muhim o‘rin 
tutadi. Bugungi kunda O‘zbekistonda mamlakat ishlab chiqarishining samaradorligini 
oshirish va unda eksport ulushini ko‘paytirish borasida ko‘pgina ishlar amalga oshirilyapti 
va kelajakdagi amalga oshirilishi kerak bo‘lgan rejalar tomon ildam harakat qilinyapti. 
Birgina misol, joriy yil yanvar-sentabr oylarida mamlakatimiz tashqi savdosida eksport 
ulushi MDH davlatlari bilan 3789.3 mln AQSH dollariga, bu ko‘rsatkich o‘tgan 2017-
yilning yanvar-sentabr oylariga nisbatan o‘sishi 124,6% ni tashlik etdi va boshqa davlatlar 
bilan 5680,3mln AQSH dollariga yetdi. Bu natija eksport sohasida qilinayotgan faol 
tadbirlarnimg natijasidir.Joriy yilning yanvar-sentabr oylarida mamlakatimiz eksport 
qiladigan mahsulotlar va hom ashyolar orasidan paxta tolasi,oziq-ovqat mahsulotlari,kimyo 
mahsulotlari va undan tayyorlangan qator buyumlar,energiya manbalari va neft 
mahsulotlarti ,qora va rangli metallar, mashina va asbob uskunalar, xizmatlar va boshqalar 
o‘rin olgan. 
Mamlakatda yaratilayotgan mahsulotlarning raqobatbardoshligi va shu bilan uni 
eksport qilishga yo‘naltirilishida qator omillarni hisobga olish zarur. Ulardan asosiylaridan 
biri mamlakat ishlab chiqaruvchilariga yaratilgan qulay shart sharoitlar ,ularga berilayotgan 
imtiyozlardir va qulay tadbirkorlik muhitidir.Undan tashqari mahsulotning sifati,uni ishlab 
chiqarish 
tannarxi 
kamligi,innovatsion 
texnika 
va 
texnologiyalar 
asosida 
yaratilganligi,xalqaro standartlarga (ISO 22000 HASP, Global Gap va boshqalarga) javob 
bera olishi, raqobatdosh mahsulot yaratayotgan ishchi kuchining aqliy salohiyati va 
malakasi kabi omillar ham eksportbop mahsulot yaratishning muhim omillaridan sanaladi. 
Yuqoridagi omillar mamlakatda oziq-ovqat havfsizligi tizimini takomillashtirishda 
ham muhim sanaladi.Shu o‘rinda 2018-yil 16-yanvar kuni O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidentining ―Mamlakat oziq-ovqat xavfsizligini yanada ta‘minlash chora tadbirlari 
to‘g‘risida‖gi farmoni e‘lon qilindi.Farmon mamlakatning oziq-ovqat sohasidagi 
xavfsizligini ta‘minlash,bozorni sifatli,xavfsiz va arzon oziq- ovqat mahsulotlari bilan 
to‘ldirish, aholining xarid imkoniyatlarini mustahkamlash,tashqi iqtisodiy faoliyatni 
erkinlashtirish, sog‘lom raqobatni kuchaytirish,sohadagi tizimli muammolarni bartaraf 
etishga yo‘naltirilgan. Bu ham mamlakat ichi bozorini hamda tashqi bozorini 
rivojlantirishda yanada muhimdir.
99
Yuqoridagi islohotlarning samarasi natijasida mamlakatimizda amalga oshirilayotgan 
islohotlar kundan kunga ko‘paymoqda.Ulardan biri tashqi bozorga yo‘naltirilgan transport 
aloqalarini yuqori darajada rivojlantirishdir.O‘zbek biznesini jahon bozoriga sifatli va qisqa 
yo‘l bilan chiqishi ta‘minlanmas ekan, savdoni rag‘batlantirib iqtisodiyotni yangi rivojlanish 
nuqtasiga olib chiqib bo‘lmaydi. 
Mamlakatimizda 2016-yil so‘ngidan boshlab transport loyihalarini rivojlantirish 
bo‘yicha ko‘p kuch safarbar etildi,ularning ayrimlari amalga oshirilmoqda ham.Eng 
sermahsul hamkorlik Qirg‘iziston, Xitoy, Tojikiston va Afg‘oniston bilan amalga 
oshirilmoqda.O‘sha 
vaqtning 
o‘zida 
Qozog‘iziston 
bilan 
transport 
vositalari 
devirsifikatsiyasi uchun yangi variantlar izlanmoqda.
100
Bu bilan O‘zbekistonda logistika tizimini takomillashtirish ko‘zda tutilmoqda.
Logistika - ma‘lum maqsadlarni hal qilish uchun zarur bo‗lgan mablag‗ va
xizmatlarni maqsadga muvofiq tayyorlash, foydalanishni tashkil qilish va boshqarish 
demakdir. Logistikaning maqsadi - ma‘lum tovarni ma‘lum vaqtda eng kam(minimal)
99
O‘zbekiston strategiyasi ijtimoiy-tahliliy jurnal #2 2018 yildagi soni:102-b. 
100
O‘zbekiston strategiyasi ijtimoiy-tahliliy jurnal #2 2018 yildagi soni:109-b. 

---

164 
harajatlar bilan oldindan tayyorlash. Logistikani iqtisodiyotning ishlab chiqarish 
infratuzilmasi, desa ham bo‗ladi. 
Logistika tizimi (logistical system) - u yoki bu logistika vazifasi va operatsiyalarni 
bajaruvchi teskari aloqaga ega moslashtirligan tizimdir. U, qoidaga ko‗ra,bir necha 
tizimlardan iborat va tashqi muhit bilan rivojlangan aloqalarga ega. Logistika tizimi sifatida 
sanoat korxonasi, hududiy ishlab chiqarish majmuasi, savdo korxonasi va hokazolarni 
ko‗rib chiqish mumkin.Logistika tizimi o‘z oldiga tovar va buyurtmalarni berilgan 
yerga,kerakli miqdorda iloji boricha ishlab chiqarish va shaxsiy iste‘molga tayyorlangan 
holda rejalarning aniq doirasida yetkazib berishni maqsad qilib qo‘yadi . 
Ma‘lumki, logistika tizimi ishlab chiqarish zahiralarini yaratish, xomashyo va 
materiallar sotib olish,transport, ishlab chiqarish va xizmat ko‗rsatish, ombor xo‗jaligi, 
axborot aloqasi va nazorat, xodimlar tanlash va tayyorlash kabi bir qancha qismlardan 
tashkil topadi. Logistika tizimi o‗zida ta‘minlash vazifalari, ishlab chiqarish,sotish,yetkazib 
berish,taqsimlash va bozor vazifalarini birlashtirgan bo‗lsa, bunday tizim makrologistika 
deb ataladi. 
Makrologistika va mikrologistika darajasida O‘zbekistonda logistika tizimini 
vazifalari 
yildan-yilga 
oshayapti.Mamlakatimiz 
tomonidan 
transport 
aloqalarini 
rivojlantirishda yangi imkoniyatlarning izlanishi Rossiya,Xitoy va Janubiy Kovkazga yuk 
tashishda eng muhim hisoblangan Qozog‘iston bilan hamkorlik darajasida ham olib 
borilmoqda. Qozog‘iston aloqalarining ahamiyatliligi O‘zbekistonga eksport va import 
yuklarining tashilishining hajmining doimiy ortib borishida ham namoyon bo‘layapti. 
Mamlakatimizda har yili ishlab chiqarilgan mahsulotlar jahon bozori bilan raqobat 
qila oladigan darajaga asta-sekin ko‘tarilayapti.Shu sababli bizning mamlakatimizda 
yaratilayotgan mahsulotlarga,ayniqsa qishloq xo‘jaligi mahsulotlari: sabzavot,poliz 
mahsulotlari,paxta tolasi va boshqa mahsulotlar,talab oshib bormoqda. 
Sir emaski, mahsulotlarimizni ichki va tashqi boorlarga yetkazib berishda bir qancha 
muammolar mavjud.Bu muammolarni yechishda mamlakatimizda so‘ngi 2017-yil va 2018-
yilning shu davrigacha qator ishlar amalga oshirildi va oshirib kelinmoqda.Misol 
tariqasida,‖Qozog‘iston temir yo‘llari yuk tashuvchi‖aksiyadorlik jamiyati ma‘lumotlariga 
ko‘ra,2017 yil yanvar-noyabr oylarida O‘zbekistondan eksport yuklari hajmi 12%ga,import 
hajmi esa 18% ga ortgan.
101
Qozog‘iston Respublikasi bilan 
yuk almashinuv surati keskin ortib 
bormoqda.Masalan,2017 yil noyabrida Qozog‘iston uni va donini Afg‘onistonga yetkazib 
berishga 
buyurtma 
480 
ming 
tonnani 
tashkil 
etgan.Ammo,vagonlarni 
Hayraton(Afg‘oniston)stansiyasiga yetkazib berishning texnolgik imkoniyatlari bir sutkada 
200 tadan ortiq bo‘lmagan vagon yoki bir oyda 400 tonnani tashkil etad,bu esa vagonlarni 
kutib qolishiga sabab bo‘ladi.Shu vaziyatda, O‘zbekiston temir yo‘llarining o‘zbek-afg‘on 
tutashish yo‘li transit tashuvlari imkoniyatini jiddiy oshirish kerak,zero kelajakda 
Afg‘oniston hududiga yangi temir yo‘llari loyihalarining amalga oshirilishi hisobidan 
bunday talab yanada ortishi kutilmoqda. 
O‘z o‘rnida O‘zbekiston uchun ham yuqoridagi yo‘nalishlarni rivojlantirish 
mamlakatimiz markaziy viloyatlarida yaratilayotgan mahsulotlarni nafaqat Qozog‘iston va 
Rossiya balkim, Janubiy Kavkaz, Turkiya, yaqin Sharq va Yevropaga chiqarishni 
diversifikatsiyalash uchun manfaatlidir.2018 yilning oxiriga qadar so‘ngiga qadar 
O‘zbekiston Poti,Batumi,Ilichevsik va Marsin portlariga chiquvchi Bolu-Tibilisi-Kars temir 
101
O‘zbekiston strategiyasi ijtimoiy-tahliliy jurnal #2 2018 yildagi soni, Logistika vazifalari 113-
b. 

---

165 
yo‘l yo‘nalishi bo‘ylab dastlabki transit tashuvlarni amalga oshirish rejalashtirilgan.O‘zbek 
yuklarining mazkur temir yo‘l yo‘lagiga kirib kelish nuqtalaridan biri Qozog‘istonning 
Aktau va Kurik portlaridir. Bu islohatlar samarasi o‘laroq yaqin yillarda O‘zbekiston tranzit 
yuk tashish bo‘yicha jahondagi o‘z mavqeini anchaga oshira oladi. 
O‘zbekistonning logistika-transport tizimidagi ahamiyati ortishida 730 kilometrlik 
Mozori-Sharif-Shibirg‘on-Maymana-Hirot temir yo‘lining qurilish loyihasi asosiy o‘rini 
ko‘zda tutilgan. 2017 yilning dekabrida Afg‘oniston Prezidenti Ashraf G‘anining 
O‘zbekistonga tashrifi doirasida yo‘l qurilishi doirasida kelishuvga erishildi.Bu yo‘lning 
O‘zbekiston va Afg‘oniston uchun strategik ahamiyati juda yuqori. Avvalo, u yagona 
transport magistrali bilan shimoliy-g‘arbiy Afg‘onistonning barcha yirik iqtisodiy 
markazlarini birlashtirish imkonini beradi. 
Bundan tashqari O‘zbekistonning mintaqaviy transport strategiyasi Tojikistonga kata 
ahamiyat qaratmoqda. Dushanbe bilan ayrim magistrallarni ochish to‘g‘risidagi kelishuv va 
yuk tashish mexanimini takomillashtirish logistika tizimini oshirish omillaridan biridir. 
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev 2018 yilning mart oyida Tojikistonga qilgan tashrifi 
davomida O‘zbekiston temir yo‘l tizimini Tojikistonning janubiy-g‘arbiy qismida 
joylashgan Xatlon viloyati bilan ulovchi G‘alaba-Amuzang-Xushadi temir yo‘lining 
ochilish marosimi bo‘lib o‘tgan edi.
102
Mamlakatda yaratilgan mahsulotlarni nafaqat temir yo‘l balki,avtomobil yo‘llari 
orqali tashishga ham e‘tibor qaratilmoqda.Masalan,erishilgan eng samarali loyihalardan biri 
530 kilometrlik Andijon-O‘sh-Erkeshtam-Qoshg‘ar avtomobil yo‘li loyihasi bo‘yicha 
yutuqdir.Bu yo‘nalishda yuk tashuvchi mashinalar soatiga 50-60 kilometr tezlikdagi 
harakatlanishda yukni Toshkentdan Qoshg‘argacha ikki sutkadan kam vaqtda yetkazib olib 
borishlari mumkin bo‘ladi. 
Raqobatdosh mahsulot orqali logistika tizimini oshirish yaratilgan mahsulotnig 
bahosiga ham bo‘g‘liq bo‘ladi. Logistika tizimining samaradorligi baho belgilash usullari 
bilan bo‘g‘liq. Aniq belgilangan narxlar bozorda ishlab chiqaruvchilar ta‘sirini 
kengaytirishga olib keladi. Logistika tizimlari yordamida sotiladigan mahsulotlar narxini 
kamaytirish ustama narxlar yordamida belgilanadi. Ulardan tashqari, bozordagi sharoit ham 
hisobga olinadi.