|
Г. Мадрахимова - ассистент, ТДИУ,
Ф. Махмудова – магистрант, ТДИУ
Ўзбекистонда енгил саноат корхоналарини ривожлантиришда
инвестисияларнинг роли
Мамлакатимизда амалга оширилган иқтидодий сиѐсат бошқа тармоқлар билан
бир қаторда Енгил саноат тармоғини хам жадал суратлар билан ривожлантиришга
қаратилган. Чунки айнан шу тармоқни ривожлантириш аҳоли бандлигини ва
уларнинг даромадини оширишга, мамлакатнинг иқтисодий ва саноат салоҳиятига
ҳамда халқаро нуфузига ҳисса қўшилишини таъминлайди. Ўзбекистондаги енгил
саноат корхоналарини ривожлантиришда хорижий инвестициялардан фойдаланиш
мухим аҳамият касб этади. Чунки хорижий инвестор ўзи билан нафақат маблағ,
балки шу соҳадаги энг илғор технологияларни хам жалб қилиши мумкин, бу эса
корхонага жаҳон стандартларига мос келадиган маҳсулатлани ишлаб чиқариш ва
экспорт миқдорини оширишга ҳизмат қилади.
Давлат статистика қўмитаси маълумотларига кўра, 2017 йилда мамлакат
умумий саноат ҳажмида соҳа улуши 30% га яқин бўлган, ЯИМ даги улуши 4% га
яқин, нозиқ-овқат товарлари ишлаб чиқариш ҳажмида эса – 44 дан ортиқ. Сўнгги
йилларда ишлаб чиқариш ҳажмининг йиллик ўсиши тахминан 18 % ни, экспорт эса 10
% ни ташкил этди.
295
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 14.12 даги ПФ-5282 сонли
фармони
296
билан
―Ўзбекенгилсаноат‖
АЖ
нинг
тугалланиши
ва
―Ўзтўқимачиликсаноат‖ уюшмасининг ташкил қилиниши мамлакатимиздаги енгил
саноат корхоналарига ижобий ўсиш динамикасини намойиш қилиш имконини
беради. Бугунги кунда Уюшма ўз таркибида Ўзбекистон тўқимачилик бозоридаги
1400 дан зиѐд ишлаб чиқарувчиларни бирлаштиради. Ишлаб чиқарилаѐтган енгил
295
www.stat.uz
296
http://lex.uz/docs/3459667
467
саноат маҳсулотларининг салмоқли қисми, хусусан, 706 минг тонна пахта толасини
қайта ишлаш ва турли навдаги 510 млн. кв. метр матоларни ишлаб чиқаради.
Саноат
корхоналарининг
инвеститсион
фаоллиги,
инвеститсиялар
самарадорлигини баҳолаш муаммолари ҳар хил мактаб ва иқтисод соҳаларидаги
иқтисодчиларнинг
эътиборини
ўзига
тортди.
Саноат
корхонасининг
инвеститсияларининг назарий ва амалий асослари, уларнинг самарадорлигини
баҳолаш кўрсаткичларини мамлакатимиз ва хорижий олимларнинг ишларида кўплаб
ўрганилганлигини кўришимиз мумкин.
Хорижий инвестицияларининг умумий таърифи Ф. Хениуснинг 1947 йил
АҚШда чоп этилган ташқи савдо луғатининг 2-нашрида қуйидагича берилган:
«Хорижий инвестициялар – бу бир мамлакат ҳудудидан иккинчи мамлакат ҳудудига
киритилган, экспорт килинган инвестициялар»
297
.
Ҳозирги пайтда мамлакатимиз иқтисодчи олимларидан Д.Ғ.Ғозибеков
―инвестицияларнинг мазмуни аниқ ва ишончли манбалардан маблағлар олиш, уларни
асосли ҳолда сафарбар этиш, рикслар даражасини ҳисобга олган ҳолда капитал
қийматини сақлаш ва кўзланган самарани олишдан иборат бўлади‖
298
каби таърифни
илгари сурди.
Мамлакат иқтисодий ривожланишида тўқимачилик соҳасининг муҳим
аҳамиятидан келиб чиқиб, Ўзбекистонда 2017-2019 йилларда тўқимачилик ва
тикувчилик-трикотаж саноатини янада ривожлантириш бўйича чора-тадбирлар
дастури амалга оширилмоқда. Дастурга мувофиқ, 2020 йилга келиб ип калава ишлаб
чиқаришни 2,5 баравар, тайѐр матоларни – 2,8 баравар, нотўқима материлларни – 1,5
баравар, трикотаж матоларни – 2,7 баравар ошириш режалаштирилмоқда.
Тикувчилик маҳсулотлари ишлаб чиқаришни 3,2 баравар, трикотаж маҳсулотларни
2,1 баравар, ипак хом ашѐси етиштиришни 2,1 баравар ошириш мўлжалланмоқда.
2011 йилда матоларни ишлаб чиқариш ҳажми 85,63 млн. кв. метрни ташкил қилган
бўлса, 2020 йилга келиб, ушбу кўрсаткич 459,2 млн. кв.метрдан ошади ва ишлаб
чиқариш ҳажмининг 5,4 баравар ўсишини таъминлайди.
Хорижий инвесторларга Ўзбекистонда яратилган имкониятлар жумласига
қўйидагиларни киритиб ўтиш мумкин.
Биринчидан,
келажакда уюшган чакана савдо тармоғи ривожланиши, қулай
демографик кўрсаткичлар, даромадлар даражсининг ошиши ва фирмали маҳсулотлар
сифатига талаблар ўзгариши билан бирга кечадиган фойдаланиш қулай бўлган бозор.
Шу билан бирга мамлакатда пахта, жун, ипак, жун ва сунъий толалар каби
маҳсулотларнинг сероблиги ва уларни ишлаб чиқариш учун хом ашѐдан фойдаланиш
имконияти борлиги бундан ташқари, малакали ишчи кучи нуқтаи назаридан қиѐсий
устунликларга эга эканлиги.
Иккинчидан,
ишлаб чиқариш учун афзалликлар ва имтиѐзлар, шу жумладан,
инвестициялар ҳажмидан келиб чиқиб, солиқ ва божхона тўловларидан 10 йил
муддатга озод қилиш ҳамда имтиѐзли шартларда ва паст нархларда хорижий
инвесторлар учун давлат мулкини хусусийлаштириш ва ижарага бериш (бунда
маблағлар киритилиши мажбурияти кўзда тутилади) , давлатнинг инвесторлар
сармояларини ва хусусий мол-мулк ҳуқуқини ҳимоя қилишга йўналтирилган сиѐсати.
Учинчидан, мамлакатда табиий толаларни ишлаб чиқаришдан бошлаб, калава,
газлама ва кийим ишлаб чиқаришга оид тўқимачилик маҳсулотлари қийматини
297
Самархужаев Б.Б. Инвестиции в Республике Узбекистан. Ташкент, 2003г. С.16. Dictionary
of Foreign Trade. by F.Henus Sec/ Ed. N4.,1947, P.387.
298
Ғозибеков Д.Ғ. Инвестицияларни молиялаштириш масалалари. – Т.: Молия. 2003. 26 б.
468
яратиш бўйича бутун занжирнинг мавжудлиги. Ўзбекистонда кейинги
20 йил
давомида тўқимачилик тармоғига, 180 инвестициявий лойиҳаларни амалга ошириш
доирасида, $2,5 млрд. АҚШ долл. га яқин, шу жумладан, кейинги 3 йилда – 575,3
млн.долл. маблағ жалб қилинди. Жалб қилинган хорижий инвестицияларнинг 80%
дан ортиғи Жанубий Корея, Швейцария, Сингапур, Буюк Британия, Германия,
Ҳиндистон ва Туркия каби мамлакатлар ҳиссасига тўғри келади. Бу эса мамлакатда
енгил саноат тармоғининг ривожланаѐтган тармоқлардан бири эканлигидан далолат
беради.
Хулоса қилиб айтганда, инвеститсиялар ҳар қандай миллий иқтисодиѐтнинг энг
муҳим ва чекланган ресурсларидан биридир ишлаб чиқаришни янгилаш,
модернизатсия
қилиш,
ишлаб
чиқаришни
такомиллаштириш,
иқтисодий
ислоҳотларни амалга ошириш, мавжуд иш ўринлари сонини кўпайтириш, бандликни
ошириш, бозорни арзон ва сифатли маҳсулотлар билан тўлдириш, маҳаллий ишлаб
чиқарувчиларнинг рақобатбардошлигини ошириш имконини беради, бу эса охир-
оқибат аҳолининг турмуш даражасини оширишга, жаҳон миқѐсидаги обрў-эътиборга
сазовор бўлишига ҳизмат қилади.
М.М. Абдурахмонова - и.ф.н., доц., ТДИУ,
А.Х. Араббаев – магистрант, ТДИУ
Do'stlaringiz bilan baham: |
