―ИҚтисодиёт‖ факультети

Таълим хизматлари бозорида рақобат устунликларининг аҳамияти 
 
Ўзбекистонда таълим хизматлари бозори ва меҳнат бозорларининг ўзаро 
боғлиқлиги, таълим хизматлар бозорининг тузилмаси ва ривожланишининг асосий 
тенденциялари, меҳнат бозори ҳолати ва унинг сўнгги йиллардаги динамикаси, олий 
таълимга бўлган ѐшларнинг эҳтиѐжи масалалари бўйича ўтказилган социологик 
тадқиқотлар ҳамда статистик маълумотлар таҳлили шуни кўрсатадики, ҳозирги 
вақтда уларнинг ўзига хос хусусиятлари ва тенденциялари билан тавсифланади. 
Ўзбекистон ҳозирда ривожланишнинг инновацион йўлидан бормоқда, шу 
билан бирга ўз анъаналарига содиқдир. Олий таълим ўзининг асосий фундаментал 
функцияларини амалга ошириб, уларни янги хусусиятлар ва механизмлар билан 
бойитади. Республикамизда олий таълимнинг функционал ўзгаришлари бир қатор 
омиллар билан белгиланади:
- ҳаѐт фаолиятининг ижтимоий-иқтисодий, ижтимоий-маданий шароитларга, 
улар туфайли ходимни ўқитиш, қайта ўқитиш, малакасини ошириш, меҳнат бозорида 
рақобатбардошликни ва динамизмни ошириш бўйича янги имкониятлар тақдим 
қилиш билан боғлиқ инсоннинг мослашиш функциясининг ривожланиши; 
- олий таълим муассасаларига қабул қилишни кенгайтириш, танлов ҳолатининг 
тартибга солиниши, таълим хизматлари турлари ва шаклларини янада 
дифференциялаш, ўқитишнинг янги шакллари ва муддатларининг татбиқ этилиши 
билан боғлиқ инсоннинг таълим эҳтиѐжларини қондириш функцияларини 
кенгайтириш. 
Ҳаракатлар стратегиясининг бешта устувор йўналишидан тўртинчиси 
ижтимоий соҳани ривожлантиришга қаратилган. Аҳоли фаровонлигини таъминлаш, 
бандлик, саломатликни муҳофаза қилиш, уй-жой масалалари қаторидан таълим 
тарбия тизимини тараққий эттириш масаласи ҳам ўрин олган. Фармонга биноан ва 
илм-фан соҳасини янада ривожлантириш борасида комплекс чора тадбирлар ишлаб 
чиқилди. 
Мана шу устувор йўналишга асосланган ҳолда оҳирги икки йил ичида 
мамлакатимизда яна бир нечта чет эл олийгоҳларининг филиаллари ўз иш 
фаолиятини бошламоқда. Бу эса ўз ўрнида маҳаллий олий билим юртларимиз ва чет 
эл филиаллари ўртасида рақобат муҳитини келтириб чиқармоқда 3чет эл филиаллари 
ўртасида рақобат муҳитини келтириб чиқармоқда ва юртимизда таълим хизматлари 
бозорини ривожланишига имконият яратаяпти. 
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиѐев томонидан имзоланган 
режага асосан Ўзбекистон 2021- йилгача талабалар сонини 18,0% ошириш 
режалаштирилган. Шунингдек,мамлакат иқтисодиѐти ва ривожланиш талабларига 
кўра таълимнинг янги соҳаларини татбиқ этиш режалаштирилган. 2017-2021 
йилларда Республикамиз олий таълим тизимини ривожлантириш учун 1,7 трлн сўмни 
(458,7 млн. АҚШ долл.) сарфлайди.
291
Энг аввало таьлим хизматларини ривожлантиришда кадрлар малакасини
ошириш ва уларни қайта тайѐрлаш бўйича рақобатбардош таълим муассасалари
291
Ўзбекистон Республикаси Президентининг ПҚ-2909-сонли «Олий таълим 
муассасаларининг моддий-техника базасини мустаҳкамлаш ва юқори малакали 
мутахассислар тайѐрлаш сифатини тубдан яхшилаш чора-тадбирлари»даги қарори. // 2017 
йил 21 апрель, 79 (6773). 

---

460 
вужудга келтирган холда таьлим муассасаларида ракобатни ташкил этишдир.
Бироқ, ҳозирги даврда жаҳонда юз бераѐтган ўзгаришлар узлуксиз таълимга
кенгроқ ѐндашувни талаб этмоқда. Чунки бугунги кунда техника соҳасидаги
инновациялар ишлаб чиқаришдаги технологик жараѐнларни бошқариш ва
мутахассисларни тайѐрлашда ўзгаришларга олиб келмоқда. Бундай вазиятда
таълим хизматлари тизими талаб қилинадиган сифат даражасида мутахассисларни
тайѐрлаш билан жавоб қайтариш имкониятига эга бўлиши лозим. Шуни алоҳида
таъкидлаш жоизки, таълим соҳасининг миллий иқтисодиѐтда тутган ўрни унинг
ривожланиши билан ўзгариб боради. Хусусан П.Дракернинг фикрича, ҳозирги 
даврда «билимлар капитал ва ишчи кучини четга суриб, ишлаб чиқаришнинг етакчи 
омилига айланмоқда».
292
Маркетинг таълим муассасаларини бозордаги эгаллаб 
турган ўрнини мустаҳкамлаш, бозорда ҳиссасини ошириш, рақобатбардошликка 
эришиш ва келажагини прогнозлаштиришда муҳим рол ўйнайди.
293
Таълим 
хизматлари бозорида маркетинг ҳам истеъмолчи, ҳам сотувчи учун мухим рол 
ўйнайди. Тўғри танланган маркетинг фаолияти натижаси ҳар томонлама тўлиқ 
қондирилган талаб бўлади. Яъни: истеъмолчилар – билимга, таълим муассасалари – 
рақобатбардошликка, ташкилотлар – салоҳиятли кадрларга эга бўладилар. 
Таълим хизматлари бозорининг ривожланиши таълим муассасаларини 
бошқаришда маркетинг элементларидан фойдаланишни янада кучайтиришни талаб 
этади. 
Замонавий таълим хизматлари бозорини ривожлашига яна бир омил таъсир 
этади. Бу таълим хизматлари бозорида давлат таълим муассасаларининг алтернативи 
сифатида нодавлат таълим ташкилотларининг сони ортишидир.
Бу эса ўз навбатида таълим бозорида рақобатни келиб чиқишига сабаб бўлади. 
Таълим муассасалари доимий равишда ўз устида ишлаши, рақобатбардош таклифлар 
ишлаб чиқиши, жозибадорликни ошириш, бозордаги талабни ўрганганиш мухим 
ҳисобланади. Замонавий таълим хизматлари бозорини ривожлантириш ўқув 
муассасаларида маркетинг концепциясини қўллаш тобора кўпроқ талаб этилмоқда. 
Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, доимий равишда тез суръатларда кўпайиб ва
ўзгариб борувчи ахборотлар таълим хизматлари соҳасидаги ўзгаришларни
рағбатлантирувчи етакчи омил бўлиб ҳисобланади. Бу ўзгаришлар жадал
суръатларда рўй бераѐтганлиги сабабли таълим хизматлари тизими уни тўлиқ
ўзлаштира олмаяпти. Шу боис малакавий билимларни доимий равишда янгилаб
бориш инсоннинг умри бўйи узлуксиз таълим хизматлари дан фойдаланиш 
заруриятини тақозо этмоқда. Бу ҳолат билим олиш ва малакани оширишнинг
янги шаклларининг вужудга келиши ва таълим хизматлари кўламларининг
кенгайишига олиб келмоқда. 
Н.И. Примова – ассистент, ТГЭУ