―ИҚтисодиёт‖ факультети

Mamlakatimizda inflyatsiya qanday hisoblanadi? 
O`zbekistonda Xalqaro valyuta fondining texnik yordami bilan 1994 yildan buyon 
iste`mol narxlari indekslarini hisoblash tizimi joriy etilgan. Dastlab, hisob- kitoblar bo`yicha 
tovarlar va xizmatlar ro`yxati 285 ta mahsulotni tashkil etgan. Bozorda sharoit o`zgarganligi 
sababli ushbu ro`yxat 2012 yilda 305, 2017 yilda 350 to`plamdan,2018 yildan boshlab 
tovarlar va xizmatlar to`plami 386 taga o`zgarmoqda, shulardan 112 tasi oziq-ovqat 
mahsulotlari, 206 ta nooziq-ovqat mahsulotlari va 68 tasi xizmatlarni tashkil etdi. Ushbu 
to`plamga nafaqat ijtimoiy ahamiyatga ega tovarlar va xizmatlar (non, un, yog`, go`sht, 
kommunal xizmatlar, va boshqalar), balki foydalanishda majburiy bo`lmagan mahsulotlarni 
ham o`z ichiga oladi. 

---

482 
Indekslar hisobi uy-xo`jaliklarining iste`mol xarajatlari tarkibi va o`rtacha 
hisoblangan solishtirma narxlar o`zgarishlarini hisobga olgan holda modefikatsiyalangan 
Laspeyres formulasi orqali hisoblanadi. Hisob-kitoblarning davriyligi- oylikdir. Hisoblashda 
narx omiliga qo`shimcha ravishda (ya`ni, tovarlar va xizmatlar narxlarining haqiqiy 
o`zgarishi), muayyan tovarlar va xizmatlarning o`ziga xos salmoq vaznlari ham ta`sir etadi. 
Shunday qilib, statistiklar tovar va xizmatlarning iste`mol narxlari indeksi va uning 
xarakatlarini butun mamlakat miqyosida o`rtachalashtiradilar. 
Hisob-kitob metodologiyasiga kelsak, ichki statistika hali bir joyda to`xtab qolmaydi 
va mamlakatda sodir bo`layotgan inflyatsiya jarayonlarini imkon qadar ob`ektiv aks ettirish 
uchun doimiy ravishda mexanizmni takomillashtirib boradi. 
Mamlakatning har qanday aholisi uchun inflyatsiya deyarli har doim salbiy omil 
hisoblanadi (bozorlardagi olib-sotarlar, bundan manfaatdor kishilardan tashqari). Biroq, har 
bir narsa birinchi qarashda ko`ringanidek yomon emas. Inflyatsiya darajasining keskin 
pasayishining ham o`ziga xos kamchiliklari bo`ladi. Inflyatsiyaning o`ta past darajada 
bo`lishi uning juda yuqori suratlarda bo`lganidek mamalakat iqtisodiyoti uchun xavfli 
sanaladi. Bu nimada aks etadi? Agar narx ko`tarilmasa, aholining talabi pasayib, kamroq 
sotib oladilar, chunki keyingi kunda ham narxlar bir hil darajada qoladi. Oqibatda pulni 
sarflashdan ko`ra jamg`arish yanada foydalidek tuyuladi. Bundan tashqari narxlarning 
keskin pasayishida ko`plab tashkilotlar qiyinchiliklarga duch keladilar, vaholanki 
―inflyatsion oziqlanish‖ga o`rganib qolgan tashkilotlarning iqtisodiy modeli o`z 
samaradorligini yo`qotib boradi. Shuning uchun ham o`ta past suratdagi inflyatsiya 
iqtisodiyotni ―sovutishi‖ mumkinligi bilan xavflidir. Inflyatsiyaning o`ta yuqori suratlarda 
pasayishi ayniqsa baland foizlarda uzoq muddatlarga kredit olgan tashkilotlarni jiddiy 
qiyinchiliklarga solib qo`yadi. Ularning mahsulotlariga bo`lgan talab va narxlar oshmasa, 
oqibatda kreditni qoplash masalasi kundan-kunga qiyinlashib borishi mumkin. 
Bunday vaziyatda narxlarning o`sishi nafaqat ichki talablarni oshiradi, balki 
investitsiyalarni rag`batlantiradi, ishlab chiqarish salohiyatini oshiradi, ishsizlik darajasini 
pasaytiradi. Shuning uchun ayrim mamlakatlar iqtisodiyotni rag`batlantirish uchun 
inflyatsiya darajasining biroz tezlashishiga imkoniyat yaratadilar. 
Shu bilan birga, juda tez va eng asosiysi, oldindan aytitib bo`lmaydigan narxlarning 
o`sishi, ijtimoiy–iqtisodiy barqarorlikning buzilishi va barchamizga ma`lum bo`lgan salbiy 
natijalarga olib kelishi mumkin. 
Shuning uchun rivojlangan mamlakatlar iqtisodchilari inflyatsiya darajasidan ko`ra 
uning prognozlarini ishlab chiqishga imkon beradigan real iqtisodiy rejalar to`g`risida 
ko`proq fikr yuritmoqladar. 
Valyuta siyosatini erkinlashtirish mamlakatimizda olib borilayotgan islohotlarning 
ajralmas qismi, ushbu davrda muammoga duch kelayotgan birinchi va oxirgi mamlakat ham 
emasmiz. Xulosa chiqarish uchun hali juda erta. Valyutani isloh qilishga bo`lgan zarurat 
avvaldan shakllanib borgan va bu borada hali ko`p ishlarni amalga oshirish kerak bo`ladi. 
 
A. Ibodullayev - TMI
U. Tojiboyev - talaba, TMI