―ИҚтисодиёт‖ факультети

 
Qishloq xo‘jaligida amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar 
 
Qishloq xo‘jaligi mamlakat iqtisodiyotining muhim tarmog‘i hisoblanadi. Bu tarmoq 
mamlakat aholisining oziq-ovqat mahsulotlariga, qayta ishlash sanoati tarmoqlarining esa 
xom ashyoga bo‘lgan talabini qondiradi. Oziq-ovqat mahsulotlarning 90 foizga yaqini agrar 
tarmoqda tayyorlanadi. Qishloq xo‘jaligi respublikamizning istemol bozoriga oziq-ovqat 
mahsulotlari va qayta ishlash sanoatiga xom ashyo yetkazib berish bilan borga, qishloq 
xo‘jaligi mashinasozligi, kimyo sanoati kabi bir qator tarmoqlar mahsulotlari uchun 
kafolatli bozor bo‘lib ham hisoblanadi. O‘tgan 2017 yilda mamlakatimiz yalpi ichki 
mahsulotning 2.0 foizi qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishiga to‘g‘ri keladi. Agrar tarmoq 
yurtimiz aholisining salmoqli qismini ish o‘rinlari bilan ta‘minlab kelmoqda. Shu jihatdan 
qishloq xo‘jaligini rivojlantirish masalasi respublikamiz iqtisodiyotini rivojlantirishning 
muhim ustuvor yo‘nalishlaridan biri sifatida e‘tirof etilmoqda.O‘tgan davr mobaynida 
Prezidentimizning tashabbusi va bevosita rahnamoligida qishloq xo‘jaligini isloh qilish 
bo‘yicha juda kata ishlar amalga oshirildi. Ishlab chiqarishga fa-texnika yutuqlari, yangi 
texnika va ilg‘or texnologiyalarni joriy etish ishlari yildan-yilga jadallashib bormoqda. 
Cheklanga yer va suv resurslaridan, kapitaldan va mehnat resurslaridan foydalanish 
samaradorligi yuksalmoqda. Respublikamiz agrar tarmog‘ida amalga oshirilayotgan tup 
iqtisodiy islohotlar va tarkibiy o‘zgarishlar natijasida qishloq xo‘jaligining asosiy iqtisodiy 
ko‘rsatgichlari barqaror o‘sib bormoqda.

---

383 
O‘tgan 2017 yil davomida qishloq xo‘jaligi mahsulotlar umumiy hajmining 63.6% -
dehqon ho‘jaliklariga, 34.7%-fermer xo‘jaliklariga, 1.7% -qishloq xo‘jaligi faoliyatini 
amalga oshiruvchi tashkilotlarga to‘g‘ri kelmoqda
Mamlakatimiz oziq-ovqat xavfsizligining asosiy tayanchi bo‘lgan qishloq xo‘jaligi 
mahsulotlari ishlab chiqarish hajmini oshrishga kata e‘tibor qaratilmoqda. Xususan, ekin 
maydonlari tarkibini optimallashtirish, ishlab chiqarishga yangi va ilg‘or texnologiyalarni 
joriy etish, ekin navlari va chorva mollari zotini, urug‘chilik va selektsiya ishlarini tubdan 
yaxshilash borasida keng qamrovli, shu bilan birga, puxta yo‘nlgan ishlar amalga oshirildi. 
Shuni alohida ta‘kidlash joizki, mustaqillik yillarida qishloq xo‘jaligi mahsulotlari 
hajmining oshishi faqat ekin maydonlarini kengaytirish evaziga emas, balki, asosan intensiv 
rivojlanish, ya‘ni ekinlar hosildorligi va chorva mollari mahsuldorligini oshirish hisobidan 
ta‘minlanmoqda. 
 
Mamlakatimiz qishloq xo‘jaligida bosqichma-bosqich amalga oshirilib borilayotgan 
iqtisodiy islohatlarning borishini tahlil etish asosida ularning quyidagi asosiy yo‘nalishlarini 
ajratib ko‘rsatish mumkin. Mulkiy va tarkibiy islohatlar, Yerdan foydalanish borasidagi 
islohatlar, Suv va suvdan foydalanish munosabatlaridagi islohotlar, Moliya-kiridit, soliq va 
sug‘urta sohasidagi islohotlar, Narx-navo tizimidagi islohotlar. 
Agrar sohada amalga oshirilayotgan mulkiy-tarkibiy islohotlarda, birinchi navbatda 
mulkni davlat tasarufida chiqarish va xususiylashtirish, turli mulk shakillariga, ega avvalo 
xususiy mulkchi likka asoslangan xo‘jalik yuritish shakillarini joriy etishga muhim e‘tibor 
qaratilgan. Iqtisodiy islohatlarning dastlabki bosqichlaridanoq zarar ko‘rib ishlayotgan 
shirkat xo‘jaliklarini bosqichma-bosqich tugatib, fermer xo‘jaliklariga aylantirish borasida 
yirik tarkibiy islohotlar amalga oshiriladi.
Bu jarayonda fermer xo‘jaliklarining iqtisodiy samaradorligini o‘stirishga imkon 
yaratuvchi quyidagi omillar e‘tiborga olindi: 
- 
Fermer xo‘jaliklarini ixtiyorida bo‘lgan yer maydonlaridan yaxlit kontrlarda yagona 
tartibda maqsadli va samarali foydalanishni ta‘minlash; 
- 
Fermer xo‘jaliklarining qaysi sohaga ixtisoslashgani va mamlakatimizning turli 
hududlaridagi aholi zichligini e‘tiborga olish; 
- 
Suv va boshqa moddiy resurslarni tejaydiganyangi agrotexnologiyalarni qo‘llashga 
qulay sharoit yaratish; 
- 
Yiriklashtirilgan fermer xo‘jaliklarining kompleks mexanizatsiyalashuv borasidagi 
moliyaviy imkoniyatlarini kengaytirish; 
- 
Zarar bilan ishlayotgan va o‘zini oqlamayotgan kichik fermer xo‘jaliklarining 
faoliyatiga barham berish; 
Amalga oshirilgan maqbullashtirish jarayoni natijasida oxirgi yillarda fermer 
xo‘jaliklarining soni asta-sekinlik bilan kamayib bormoqda.Bu borada, ayniqsa, qulay 
moliya-kridet va soliq mexanizmlarini shakllantirish muhim o‘rin tutadi. Islohotlar 
davamida fermer xo‘jaliklarini moliya-kridet va soliq mexanizmlari orqali qo‘llab-
quvvatlashning samarali tizimiga asos solindi: 
-Davlat ehtiyoji uchun xarid qilinadigan qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini 
yetishtiruvchi fermer xo‘jaliklari uchun imtiyozli kreditlash tizimi yo‘lga qo‘yildi; 
-Fermer xo‘jaliklari uchun yerlarning unimdorligiga bog‘liq bo‘lgan yagona yer 
solig‘i to‘lash bo‘yicha imtiyozlar joriy etildi; 
-Fermerlarga texnika vositalarini imtiyozli shartlar bo‘yicha lizing asosida yetkazib 
berish tartibi joriy etildi; 
- Fermer xo‘jaliklari uchun imtiyozli kreditlash tizimi yaratildi; 

---

384 
- Ball boniteti past bo‘lgan yerlarda paxta va g‘alla yetishtiradigan fermer 
xo‘jaliklarining zararini qoplash mqasadida ularga moliyaviy yordam berish tizimi joriy 
etildi; 
- Irrigatsiya va melioratsiya tizimini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash amalyotga 
tatbiq qilindi.
Agrar sohada amalga oshirilayotgan narx islohoti qishloq xo‘jaligi mahsulotlariga 
narx belgilashda erkin bozor munosabatlarini bosqichma-bosqich jotiy etishga yo‘naltirildi. 
Davlat tomonidan sotib olinayotgan g‘alla, narxlarini esa mintaqaviy bozorlardagi 
narxlardan kelib chiqqan holda belgilash tizimi joriy etildi. Boshqa qishloq xo‘jaligi 
mahsulotlarining narxlari bozordagi talab va taklifdan kelib chiqqan holda. Shartnoma 
asosida belgilanmoqda. 
Keyingi yillarda fermer xo‘jaliklarini barqaror rivojlantirish uchun qulay shart-
sharoitlar yaratish maqsadida hosildorligi past bo‘lgan yerlarda davlat ehtiyojlari uchun 
xo‘jaligi maxsulotlari yetishtiruvchi fermer xo‘jaliklarini davlat tomonidan qollab-
quvvatlash uchun mablag‘lar ajratish amaliyotda qo‘llanilmoqda.
 
Ф.О. Отабоев - ассистент, ТДИУ 
Н.Р. Авазов - талаба,ТДИУ