―ИҚтисодиёт‖ факультети

Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштирувчилар ва тайѐрлов, хизмат 
кўрсатувчи ташкилотлар ўртасида шартномалар тузиш, уларни рўйхатдан 
ўтказиш босқичлари
241
 
Босқичлар 
Тадбирлар 
Бажариш 
муддатлари 
Масъуллар 
1-босқич 
Шартномалар тузишга 
тайѐргарлик кўриш 
Агротехника тадбир-
лари бошланишидан 
бир ой олдин 
Тайѐрлов, хизмат 
кўрсатувчи ва бошқа 
ташкилотлар 
2-босқич 
Шартномаларни кўриб 
чиқиш ва имзолаш 
7 кун мобайнида 
Қишлоқ хўжалиги 
корхоналари 
3-босқич 
Шартномаларни рўй-
хатдан ўтказиш учун 
бериш 
3 кун мобайнида 
Тайѐрлов, хизмат 
кўрсатувчи ва бошқа 
ташкилотлар 
4-босқич 
Шартномаларни 
рўйхатдан ўтказиш 
3 иш куни
мобайнида 
Қишлоқ ва сув 
хўжалиги бўлимлари 
5-босқич 
Шартномаларни 
рўйхатдан ўтказгандан 
кейин тайѐрлов, хизмат 
кўрсатувчи ва бошқа 
ташкилотларга бериш 
Рўйхатдан 
ўтказилгандан
кейин 1 кун 
мобайнида 
Қишлоқ хўжалиги 
бўлимлари 
6-босқич 
Рўйхатдан ўтказилган 
шартномаларни 
хўжаликларга бериш 
Рўйхатдан ўтказил-
гандан кейин 2 кун 
мобайнида 
Тайѐрлов, хизмат 
кўрсатувчи ва бошқа 
ташкилотлар 
7-босқич 
Шартномаларни сақлаш 
Барча шартнома 
шартлари 
бажарилгандан кейин 
3 йил мобайнида 
Тайѐрлов, хизмат 
кўрсатувчи ва бошқа 
ташкилотлар, 
қишлоқ хўжалиги 
бўлимлари, қишлоқ 
хўжалиги 
корхоналари 
Келтирилган жадвалда белгиланган босқичлардан кўриш мумкинки, у ўртача 
19-20 кун вақт талаб қилади. Бизнинг фикримизча бу жараѐнда 1-2 босқичларни 
бажарилишида асосий масъулиятни фермер хўжаликлари ва қайта ишлаш 
корхоналари бошлиқларига юклаш керак. Улар ихтиѐрий равишда шартнома 
241
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси 383 қарорининг 1-иловаси 

---

379 
бланкаларини қишлоқ ва сув хўжалиги бўлими ѐки туман фермерлар кенгашидан 
(уни тўлдириш бўйича тавсиялар билан бирга) олиб, бевосита фермер хўжалиги 
бошлиғи ѐки ҳуқуқшунси томонидан тайѐрлаш, хизмат кўрсатиш ва қайта ишлаш 
корхонаси билан шартнома шартларини белгиланган меъѐрлар асосида келишган 
ҳолда тузишлари ва имзолашлари лозим. Бу жараѐн қаерда ва қай тартибда кечишида 
уларнинг ўзларига эркинлик берилиши лозим. 
Бунинг учун эса шартномаларни тузишдан токи тўлиқ бажарилишигача бўлган 
вақтларда томонларнинг бевосита иштирокини таъминлаш ва масъулятларини қатъий 
равишда ошириш ва бунинг учун уларга барча ваколатларни берувчи меъѐрий 
ҳужжатлар қабул қилиниши тармоқда шартнома муносабатларини ривожлантириш ва 
пировардида ишлаб чиқариш ва иқтисодий натижаларининг яхшиланишига олиб 
келади. 
Кейинги йилларда мева-сабзавотчилик тармоғи ва унда фаолият юритаѐтган 
агросаноат фирмалари томонидан тузилган шартномалар ва уларнинг бажарилиши 
таҳлили шуни кўрсатмоқдаки тузилган контрактация шартномларини бажарилиши 
ҳолати тўлиқ эмас.
Шарномавий муносабатларнинг бозор иқтисодиѐти шароитида тутган беқиѐс 
ўрни ва аҳамиятидан келиб чиққан ҳолда уларнинг маълум бир тартиб ва тамойиллар 
асосида ташки этилиши асосий шартлардан эканлиги, ва мева-сбзавотчилик 
тармоғининг қишлоқ хўжалигини ривожланишидаги аҳамиятини ҳисобга олиб 
тармоқда 
шартнома муносабатларини самарадорлиги, 
унинг бажарилиши 
ҳолатларини ўрганиш ва тегишли қарорлар қабул қилиш ҳар-бир бозор субектининг 
биринчи даражали вазифаларидан бўлиши лозим. Шу жиҳатдан ҳозирги кунда 
тармоқни 
бошқариш, 
амалга 
оширилаѐтган 
шартнома 
муносабатларини 
режалаштириш, ва таҳлил қилиш усуллари ҳам кўпчилик ҳолатларда эскича усул ва 
ѐндашувларда кечмоқда. Мисол учун: шартномаларни тузиш ва амалга ошириш 
ишларига маҳаллий ҳокимият вакилларининг кўп ва заруратсиз тарзда аралашуви, 
шартнома шартларининг бажарилиши ва унинг натижаларини таҳлил қилишда асосан 
миқдор кўрсаткичлари ҳамда умумийлик асосида (масалан бажарганлар сони, 
бажармаганлар сони в.х.к.) аниқланиши ва шунга мос равишда уларга нисбатан 
чоралар қўллашда ҳам умумийликлар (хўжалик судларига топшириш, тегишли 
қарорлар қобул қилиш, кўрилган зарарларни ундириш в.х.к.) қабилидаги усуллар 
зарурий натижаларга эришишдаги таъсирини деярли йўқотган ва самарасиз 
усуллардан бўлиб қолди.
Шу жиҳатдан бизнинг фикримизча дастлабки жараѐндан яъни шартномавий 
муносабатларни режалаштириш ва тузиш ишларида бевосита томонлар 
вакилларининг иштирокини таъминлаш, тузилган шартномаларни даҳлсиз 
ҳуқуқшунослар томонидан экспертиза қилиш ва хулосалар олиш, шартнома 
шартларининг бажарилиши устидан бевосита фермер хўжаликлари бошлиқлари 
томонидан доимий мониторингини юритиш, зарурий ҳолатларда иккинчи томон 
билан келишилгани ҳолда тегишли бандларга ўзгартиришлар киритиш ѐки юқори 
масъул органларга мурожат қилиш, шартнома шартларининг бажарилмаслик 
ҳолатлари ва уларнинг сабабларини аниқ кўрсатилган ҳолда белгиланган тартибда
далолатномалар тузиш ва шартнома йили якунлари бўйича хулсаларни 
шакллантириш орқали кейинги фаолиятни режалаштириш ишларини ташкил этиш 
мақсадга мувофиқ. Буни биз қуйидаги расмдан кўришимиз мумкин
242
(1-расм).
242
Муаллифлар томонидан тавсия этилади 

---

380