―ИҚтисодиёт‖ факультети

Fermer xo‗jaliklarini raqobatbardoshligini oshirishda sug‗urtaning o`rni 
Qishloq xo‗jaligida mahsulot yetishtirish jarayoni bir qancha tavakkalchiliklar bilan 
bog‗liqligini inobatga olib, tovar ishlab chiqaruvchilarni mol-mulkini va yetishtirayotgan 
qishloq xo‗jaligi mahsulotlarini sug‗urtalash va turli ko‗rinishdagi tabiiy ofatlardan ko‗rish 
mumkin bo‗lgan zararlarini qoplash kafolatining bo‗lishi muhim ahamiyatga ega. 
Afsuski, fermer xo‗jaliklarini sug‗urtalash yuzasidan ijobiy ishlar amalga 
oshirilayotganligiga qaramasdan, bu yo‗nalishda bir qator muammolar mavjud ekanligini 
ham inkor etib bo‗lmaydi. Qishloq xo‗jalik korxonalarini, ya‘ni, fermer xo‗jaliklarini 
sug‗urta himoyasiga to‗liq qamrab olish darajasi qoniqarli holatda emas. Jumladan, hosil 
sug‗urtasi bo‗yicha zararlilik ko‗rsatkichi yuqori darajada saqlanib qolmoqda. Shuningdek, 
fermer xo‗jaliklari hosilini, ularga qarashli mol-mulklar va chorva mollarini sug‗urtalashda 
an‘anaviylik tamoyili ustunlik qiladi. Vaholanki, bozor munosabatlari sharoitida ish 
yuritayotgan fermer xo‗jaliklarining tadbirkorlik faoliyati bilan bog‗liq risklarini 
sug‗urtalash, ularning mulkiy manfaatlarini himoyalashda noan‘anaviy sug‗urta xizmatlarini 
ko‗rsatishni ham talab darajasida deb bo‗lmaydi. 
1-jadval 
Qishloq xo‗jaligida majburiy va ixtiyoriy sug‗urta turlari bo‗yicha kelib tushgan 
sug‗urta mukofotlarining nisbiy tahlili, mln.so‗m
179
 
t/r 
Sug‗urta turlari 
2013 y 
2014 y 
2015 y 
2016 y 
2017 y 
1. 
Ixtiyoriy sug‗urta 
6398,0 
5870,1 
4765,8 
5476,6 
7517,0 
2. 
Majburiy sug‗urta 
876 
884,6 
874,2 
928,8 
1073,9 
3. 
Jami 
7274 
6754,6 
5640 
6405,4 
8590,9 
Jadval ma‘lumotlariga ko‗ra, tahlil etilayotgan yillarda majburiy va ixtiyoriy 
sug‗urta turlari bo‗yicha kelib tushgan sug‗urta mukofotlari jami sug‗urta tushumlari 
tarkibida turlicha nisbatda bo‗lgan. Buni jadval ma‘lumotlaridan aniq bilib olish mumkin. 
Masalan, 2015 yilda jami sug‗urta mukofotlari tarkibida ixtiyoriy sug‗urta turlari 
bo‗yicha kelib tushgan sug‗urta mukofotlari 6398,0mln.so‗mni tashkil etgan bo‗lsa, bu 
ko‗rsatkich 2017 yilda 4765,8 mln.so‗mga teng bo‗lgan. 
179
―O‗zagrosug‗urta‖ AJ ma‘lumotlari asosida muallif tomonidan tuzilgan. 

---

295 
Shunisi diqqatga sazovorki, majburiy sug‗urta turlari bo‗yicha kelib tushgan sug‗urta 
mukofotlari miqdori, kuzatuv ostidagi 5 yil davomida 2013 yildan boshlab ko‗tarila 
boshlagan. Ushbu yili bu sug‗urta turlari bo‗yicha 6405,7 mln.so‗m miqdorida sug‗urta 
mukofotlari kelib tushgan. Ammo majburiy sug‗urtaning yalpi qishloq xo‗jaligi 
sug‗urtasidagi ulushi bo‗yicha qaralganda 2008 yildan buyon bu ko‗rsatkich miqdori 15 
foizdan oshmaganligini ko‗rishimiz mumkin. Vaholanki bu xolat doimo xam shunday 
bo‗lmagan. Quyidagi rasmda 2012 - 2017 qishloq xo‗jalik sug‗urtasida majburiy 
sug‗urtaning nisbat dinamikasi aks ettirilgan.