Иқтисод ва молия / экономика и финансы 017, юлдашев самад Нормўминович, Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти «Корпоратив бошқарув»

ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2017, 6
оширишнинг босқичма-босқичлилиги ва 
кетма-кетлиги уйғунлаштиришнинг асоси 
ҳисобланади. Давлатлараро солиқ муноса-
батларини тартибга солишнинг бир хил (уни-
фикациялашган) тартиботини ўрнатиб қўйиш 
уйғунлаштиришнинг мақсади ҳисобланади. 
Ягона Европанинг вужудга келиши ҳақида 
гапириш имконини берадиган муҳим омил-
лардан бири Европа Иттифоқига (ЕИ) аъзо 
мамлакатлар солиқ тизимларини уйғун-
лаштириш ҳисобланади. Бу жараёнга алоҳида 
эътибор қаратилмоқда, чунки у фақат муваф-
фақиятли амалга оширилгандагина ягона 
товарлар, хизматлар, капитал ва ишчи кучи 
бозорини яратиш ҳақида гапириш мумкин 
бўлади.
ЕИ доирасида солиққа тортиш соҳасида 
биргаликда сиёсат олиб боришда, бир томон-
дан, бу соҳадаги унификациялашув энг кўп 
мумкин бўлган даражасининг муҳим аҳамияти, 
бошқа томондан эса Иттифоққа аъзо мамла-
катларнинг кўпинча бевосита қарама-қарши 
манфаатларини ҳисобга олишга талаблар 
тушунилади
1
. Бунда бошида декларация дара-
жасида у ёки бу масала келажакда қандай 
ечилган бўлиши кераклиги тўғрисида муҳим 
қарор қабул қилинади, сўнгра эса миллий 
солиқ қонунчилигини уйғунлаштириш бўйича 
узоқ муддатли ва босқичма-босқич ишлар 
олиб борилади. Шу сабабли асосий меъёрлар 
билан бир вақтда, кўп сонли ўтиш қоидалари 
ҳамда бир мамлакат ёки мамлакатлар гуруҳи 
учун маҳаллий ҳаракатга эга бўлган қоидалар 
амал қилади. 
Европа давлатлари солиқ тизимларини 
уйғунлаштириш жараёнининг бошланиши 
1951 йилда Европа кўмир ва пўлат бир-
лашмаси (ЕКПБ) тузилган даврда юз берди. 
ЕКПБни ташкил қилиш тўғрисидаги шарт-
номага мувофиқ, аъзо мамлакатлар чега-
раларида қора металлургия ва тошкўмир 
саноати маҳсулотларига божхона божлари 
тугатилди. Учинчи мамлакатга нисбатан эса 
1
Захаров А.С. Налоговое право Европейского 
союза: действующие директивы ЕС в сфере пря-
мого налогообложения. - М.: «Волтерс Клувер», 
2007. -С. 144. 
ягона божхона тарифи қўлланила бошлади. 
Оқибатда Европа иқтисодий ҳамкорлиги 
(ЕИҲ) доирасида умумкўламли божхона 
иттифоқини тузиш бўйича фаол тадбир-
лар олиб борилди. 1958 йилда кучга кирган 
ЕИҲни тузиш тўғрисидаги шартномага кўра, 
қўшилган қиймат солиғи, истеъмол солиғи 
ва бошқа эгри солиқлар мажбурий тартибда 
унификацияга тортилди. Тўғри солиқларга 
нисбатан ҳам уларни тенглаштириш бўйича 
фаол сиёсат олиб борилмоқда. ҚҚС соҳасида 
катта муваффақиятлар қозонилди. 1977 йилда 
ЕИҲ мамлакатлари вазирлар Кенгашининг 
ҚҚС ҳисоблашни тўлиқ унификациялашни 
кўзда тутадиган Олтинчи Директиваси қабул 
қилинди. Бу борадаги кейинги силжишга 
Европа иттифоқини тузиш тўғрисидаги Шарт-
номанинг (Маастрихт шартномаси) 1993 йил 
1 ноябрдан кучга кириши муносабати билан 
эришилди. ҚҚСнинг янгидан тартибга соли-
ниши ўз вақтида, 1993 йилнинг 1 январидан 
киритилди. Бу сана ягона Европа бозорини 
ташкил қилиш пайти ҳисобланади
2
.
ҚҚС ставкаларини тенглаштириш йўли 
билан қўшимча унификацияга эришилади. 
Стандарт ставканинг ҳажми 15%дан кам 
бўлмаслиги керак. 5%дан паст бўлмаган имти-
ёзли ставкаларни киритишга рухсат берил-
ган. Муҳим ижтимоий аҳамиятга эга товар-
ларнинг чекланган доираси ҚҚСдан озод 
қилинади. Истеъмол солиқлари (акциз) ҳам 
тартиблашга тортилди. Уларнинг айримлари 
бекор қилинди. Шунингдек, ГФРда 1992 йилда 
туз, чой, шакарга акцизлар тугатилди. Эгри 
солиқларни унификациялаш жараёнидаги 
қўшимча қийинчиликлар ЕИ турли давлат-
лари бюджетларини шакллантиришда улар-
нинг бир хил бўлмаган аҳамиятини вужудга 
келтиради. Масалан, Грецияда эгри солиқлар 
солиқ тушумларининг 70%ини, Бельгияда эса 
4%ини ташкил этади
3
. 
2
Информация об основных налогах. Internet 
resource: http://www. rasspain.com/rouslan/rsl-nal-2.
htm 
3
Захаров А.С. Налоговое право Европейского 
союза: действующие директивы ЕС в сфере пря-
мого налогообложения. - М.: «Волтерс Клувер», 
2007. -С. 144. 
38
СОЛИҚ СИЁСАТИ / НАЛОГОВАЯ ПОЛИТИКА

---