Иқтисод ва молия / экономика и финансы 017, юлдашев самад Нормўминович, Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти «Корпоратив бошқарув»

ECONOMY COUNTRIES
The article is describing tax-budget policy in the advanced market economy states. There 
are discussed opportunities of technical and technological productions improving through tax-
public budget politic stimulation in the conditions of Uzbekistan’s economy modernizing. 
Key words: tax system, tax previligies, tax base, tax policy.
Бозор иқтисодиёти шароитида давлатнинг маъмурий 
бошқарув тизими ўрнига тартибга солиш механизми жорий 
қилиб борилади. Гап шундаки, бу жараёнлар хўжалик субъект
-
ларининг ишлаб чиқариш – молиявий фаолиятига давлатнинг 
бевосита аралашувини ўзида мужассамлаштирмайди. Аксинча, 
бозор механизмларининг амал қилиши ва бу механизмлар ёрда
-
мида иқтисодий жараёнларни тартибга солиш учун зарурий 
шарт-шароитларни яратиб бериши керак. Бундай тартибга 
солиш воситаларидан бири солиқлар ҳисобланади.
Турли мамлакатларда, ҳатто бир хил 
иқтисодий ривожланиш шароитларига эга 
бўлган мамлакатларда ҳам иқтисодиётни 
давлат томонидан тартибга солиш даражаси 
турлича. Давлатнинг кўпроқ таъсири Шве-
цияда кузатилади, Германия, Япония ҳамда 
АҚШда давлат тартибга солиши кам дара-
жада аҳамиятлидир
1
. Солиқлар айни вақтда 
иқтисодиётга таъсир кўрсатиш молиявий-
иқтисодий тизимининг таркибий қисми 
ҳисобланиб, иқтисодиётни давлат томони-
дан тартибга солишнинг муҳим унсурларидан 
бири сифатида чиқади. Шуни айтиш жоизки, 
мамлакат солиқ тизимини яратиш орқали 
давлат ундан маълум молиявий сиёсий 
мақсадларда фойдаланишга ҳаракат қилади. 
Натижада нисбатан мустақил йўналиш – 
солиқ сиёсати юзага келади. 
Солиқ сиёсати давлат, жамият алоҳида 
ижтимоий гуруҳлари молиявий эҳтиёжларини 
таъминлаш ҳамда молиявий ресурсларни 
қайта тақсимлаш ҳисобига мамлакат иқти-
содиётини ривожлантириш мақсадида мам-
лакат солиқ тизимини шакллантириш бўйича 
давлатнинг иқтисодий, молиявий ва ҳуқуқий 
чора-тадбирлари мажмуини ўзида мужассам-
1
Князев В.Г. Тенденции развития налоговых систем 
зарубежных стран. // «Налоговый вестник», 1998, 
№ 9. -С. 5-8. 
лаштиради. Бу фаолиятида давлат солиқларга 
хос вазифаларга таянади ва бу вазифалардан 
фаол солиқ сиёсати олиб боришда фойда-
ланади. 
Инсон фаолиятининг ўзига хос соҳаси 
сифатида солиқ сиёсати жамият бошқарув 
тизими тоифасига киради. У ва жамият иқти-
содий базиси орасида узвий ўзаро алоқа мав-
жуд. Бир томондан, солиқ сиёсати иқтисодий 
муносабатлар билан боғлиқ вужудга келади, 
жамият молиявий сиёсатининг таркибий 
қисми сифатида сиёсатни ишлаб чиқиш 
ва олиб боришдан ҳоли эмас, сиёсат эса 
иқтисодиёт билан белгиланади. Бошқа томон-
дан, иқтисодий базис асосида вужудга кел-
ган ва ривожланган солиқ сиёсати молиявий 
сиёсатнинг таркибий қисми сифатида маъ-
лум мустақилликка эга бўлади: унинг ўзига 
хос қонунлари ва ривожланиш мантиғи амал 
қилади. Шу туфайли у иқтисодиёт, молиявий 
ҳолатга турлича йўналишда таъсир кўрсатиши 
мумкин: бир ҳолатда сиёсий тадбирларни 
олиб бориш орқали иқтисодиётни ривож-
лантириш учун қулай шароитлар яратилади, 
бошқаларида эса у тўхтаб қолади. 
32
СОЛИҚ СИЁСАТИ / НАЛОГОВАЯ ПОЛИТИКА

---