Иқтисод ва молия / экономика и финансы 017, юлдашев нурбек Нормуродович, Тошкент давлат иқтисодиёт университети ҳузуридаги «Ўзбекистон иқтисодиётини ривожлантиришнинг илмий асослари ва муаммолари»

Статистик маълумотлар. 
Меҳнат ёшидаги 
аҳоли такибида соф меҳнатга лаёқатлилар, 
яъни ҳақиқий меҳнат қилишга қобилияти мав-
жуд бўлганлар сонини билиш, унинг келажак-
даги миқдори ва таркиби ҳақидаги маълумот-
лар иқтисодий-ижтимоий дастурлар ишлаб 
чиқиш ва амалга оширишда қўл келади. Зеро, 
меҳнат ёшидаги аҳоли миқдори билан соф 
ишчи кучи миқдори ўртасида бироз тафо-
вутлар вужудга келади. Ана шу тафовутнинг 
ҳозирги ва келажакдаги миқдорини аниқлаш 
мақоланинг асосий вазифасидир. 
Бу кўрсаткичларни аниқлаш учун қуйидаги 
статистик маълумотлар зарур бўлади:
– маълум бир таянч йилдаги ҳамда таянч 
йилдан олдинги йил учун аҳолининг 1 ёш 
интервалидаги таркиби. Одатда аҳоли прог-
нози ишлаб чиқишда таянч йил сифатида 
сўнгги статистик маълумотлари мавжуд 
бўлган йил қабул қилинади. Масалан, 2015 
йил 1 январь ҳолати Ўзбекистон Республи-
каси аҳолиси сони ва ёш-жинс таркиби;
4
World Population Data Sheet 2015.www.prb.org
56
МЕҲНАТ БОЗОРИ ВА ИЖТИМОИЙ ҲИМОЯ / РЫНОК ТРУДА И СОЦИАЛЬНАЯ ЗАЩИТА

---

ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ
2017, 7
– ушбу йилда вафот этганларнинг 1 ёш 
интервалидаги таркиби;
1
– ушбу йилда туғилган болаларнинг она-
лар ёши бўйича таркиби;
– ушбу йилда мамлакатга келган ва мам-
лакатдан чиқиб кетган муҳожирларнинг 
ёш-жинс таркиби;
– ушбу йилда меҳнатга лаёқатли ёшдаги 
аҳоли таркибидаги I ва II ногиронлар ҳамда 
имтиёзли равишда пенсия оладиганлар 
сони.
Натижалар
Юқоридаги демографик кўрсаткичлар 
ёрдамида аввало таянч йилдаги аҳолининг 
ўртача умумий миқдори ва ёш таркиби 
бўйича аниқлаб олинади. Бунинг учун одатда 
таянч йилдаги аҳоли сонига бир йил олдинги 
йил бошида мавжуд аҳоли сони қўшилиб 
иккига бўлинган ҳолда ўртача аҳоли сони 
ва ёш таркиби аниқланади. (Ушбу мақолада 
қабул қилинган таянч давр 01.01.2015 бўлгани 
учун статистик маълумотлардан 01.01.2014 
1
Методика разработки прогноза баланса трудо-
вых ресурсов Мурманской области. – Мурманск, 
2012.
санасида мавжуд бўлган аҳоли сони ва ёш 
таркибига қўшилиб иккига бўлиниш орқали 
таянч йилдаги аҳоли ўртача сони ва ёш тар-
киби аниқланади.) Шундан сўнг таянч йил-
даги мавжуд статистик маълумотлар асосида 
аҳоли сони прогнози ишлаб чиқилади. Бунинг 
учун эса демографик прогнознинг ёш силжи-
тиш усулидан фойдаланилади. 
Таянч йилда мавжуд аҳолининг жами сони 
аниқ. 1 йиллик ёш интервалидан меҳнатга 
лаёқатли аҳоли сони миқдори (ҳам эркак-
лар, ҳам аёллар биргаликдаги) ажратиб оли-
нади. Демографик прогнознинг ёш силжи-
тиш усули орқали кейинги прогноз йилида 
туғиладиганлар сони ҳамда ҳар бир ёш интер-
валининг кейинги йилга улғайиши (ўлим ва 
миграцион кўрсаткичларни ҳисобга олган 
ҳолда) натижасида навбатдаги прогоз йили-
даги жами аҳоли сони, шунингдек, меҳнатга 
лаёқатли аҳоли сони ажратиб олинади. 
Худди шу тартибда кейинги прогноз йил-
лари ҳам ҳисоблаб чиқилади. Ушбу ҳисоб-
китобни янада аниқроқ тасаввур қилиш учун 
қуйидаги кетма-кетликдаги амалларни бажа-
риш зарур.