Issn 2181-9580 toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 
 
2020/2
 
Misol uchun, yengil atletika turli darajadagi murabbiylarni tayyorlashning ko‘p 
bosqichli tizimini yaratdi (CTCS), bu ma’ruza materiallarini juda jiddiy o‘rganish va 
imtihonlarning qiyinligi bilan ajralib turadi. Trenerlarni tayyorlashning beshta darajasi 
bo‘yicha o‘tkazilgan kurslar natijalari to‘g‘risidagi barcha ma’lumotlar Xalqaro yengil atletika 
federatsiyalari assotsiatsiyasi ma’lumotlar bazasiga kiritiladi.
(Sport Federatsiyasi xalqaro assotsiatsiyasi; IAAF, IAAF).
O‘qituvchilar uchun materiallar IAAF rivojlanish bo‘limi tomonidan tayyorlanadi. 
Ma’ruza kursi juda jiddiy va doimiy yangilanadi. Imtihon talablari juda yuqori, murabbiylar 
yozma va og‘zaki imtihonlardan o‘tadilar, pedagogik amaliyotni baholaydilar va o‘quv 
dasturini ishlab chiqadilar. 
AQShda trenerlarning malakasini oshirish. 1981-yilda o‘z faoliyatini boshlagan 
Trenerlarning malakasini oshirish tizimiga murabbiylik faoliyati falsafasi, sport fanlari, sport 
tibbiyoti va menejment kurslari kiradi. Bunda 30 yil davomida 3.5 million murabbiylar, 
taxminan 1 million mansabdor, 300,000 sport ma’murlari, 80 million ota-ona va 30 million 
yosh sportchilar ishtirok etdi. Kanadada sportni rivojlantirish masalalari Federal sog‘likni 
saqlash, jismoniy tarbiya va bo‘sh vaqtni tashkil etish vaziri tomonidan boshqariladi. 1961-
yilda Kanada Olimpiya jamoasining Rim o‘yinlarida mag‘lubiyatga uchraganidan so‘ng, 
Kanada hukumati maxsus qonunni qabul qildi va “Sport-Kanada” tashkilotini tashkil etdi.
Mamlakat bo‘ylab tarqalgan sport federatsiyalari rahbariyati markazlashtirildi. 
Kanadada 1974-yilda sertifikatlash va malaka oshirish dasturi tashkil etildi. Tashkil 
etilganidan buyon ushbu tashkilot murabbiylarni o‘qitish va sertifikatlash bo‘yicha jahon 
yetakchisiga aylandi. Uning seminarlarida har yili 60.000dan ortiq murabbiylar va bir 
milliondan ortiq tinglovchilar ishtirok etdilar.
Trenerlarning malakasini oshirish bepul internet jurnali nashrlarida ham amalga 
oshiriladi, ularning har bir sonida 300.000dan ortiq mutaxassis ishtirok etadi
1
. Yevropada 
Yevropa Ittifoqi tashkil etilishi munosabati bilan murabbiylar tarkibi malaka darajasini 
aniqlash uchun bir tizim ishlab chiqilgan. Yevropa Ittifoqining Oliy ta’lim va sport fanlari 
komissiyasi tomonidan murabbiylarning kasbiy malakasining 5 darajadan iborat tuzilmasi 
ishlab chiqilgan.
Ushbu hujjat murabbiylarning yetakchi uyushmalari uchun direktiv hisoblanadi va u 
Fransiya, Germaniya, Irlandiya, Italiya, Portugaliya, Niderlandiya va Buyuk Britaniyada ham 
amal qiladi. Ushbu mamlakatlarda murabbiy faoliyatini litsenziyalash tizimi joriy etilgan.
Trenerlarning professional maqomini joriy etish jarayonining bir qismi sifatida barcha 
murabbiylar maxsus murabbiylik litsenziyasiga ega bo‘lishi kerak.
Trener litsenziyasi sport federatsiyasi yoki boshqa davlat organi tomonidan ro‘yxatga 
olinishi kerak. Litsenziya murabbiyning tayyorgarlik darajasini ko‘rsatadi.
Xitoyda murabbiy fiziologiya, sotsiologiya, psixologiya, menejment kabi sohalarda 
yaxshi bilimga ega bo‘lishi kerak va bu bilimlarni amalda qo‘llashi mumkin. Professional 
qonunlarga ko‘ra, Xitoyning barcha murabbiylari beshta toifaga bo‘linadi: milliy daraja, 
mintaqaviy daraja, birinchi daraja, ikkinchi daraja va uchinchi daraja. Ushbu darajaga 
muvofiq, Xitoy Sport federatsiyalarida milliy va mintaqaviy darajadagi murabbiylar va 
1
Озолин Э.С. «Система повышения квалификации и сертификация тренеров за рубежом» ФГБУ ФНЦ 
ВНИИФК
164

---