ILMIY AXBOROTNOMA
FALSAFA
2017-yil, 2-son
The morally-aesthetic relation of the person to the nature and ecological - cultural integration
Abstract. In this article is explained the morally-aesthetic relation of the person via Eastern and
modern thinkers views. Occurrence and development cultural-ecological the relation between the
person and morally-aesthetic norms.
Keywords: Moral upbringing,
aesthetics, ecology, the nature, the reasonable reference, the
relation, education, value, the great state, future.
Shaxs ekologik madaniyatini shakllantirish – bevosita tarbiya masalalari bilan bo
gʻliq
jarayon. Ma’lumki, tarbiyaning bosh
vazifasi inson borli
gʻini kamol toptirishdan iborat. Zero, axloqiy,
estetik, ma’rifiy, huquqiy, iqtisodiy, siyosiy kabi barcha tarbiya shakllarida inson muammosi yotadi.
Insonning ekologik madaniyati uning axloqiy va estetik tarbiyasi bilan bo
gʻliqdir. Hozirgi paytda
ekologik axloqning insoniyat uchun naqadar muhimligini hamma biladi, lekin
oʻz bilganidan qolmaydi
– muammoning murakkabligi shunda.[1] Axloqiy tarbiya insonning shaxs b
oʻlib etishuvini
ta’minlaydigan
uzluksiz jarayon b
oʻlib, u insonni fazilatlarini boyitishga va illatlardan xalos etishga
xizmat qiladi. Jamiyatda fazilatli kishilarning k
oʻpayishi ekologik madaniyat taraqqiyotiga ta’sir
k
oʻrsatadi, ekologiya sohasidagi bilimlarning rivojlanishini tezlashtiradi.
Axloq va odob normalari ijtimoiy munosabatlar, ta’lim-tarbiya asosida shakllanadi. Shu
sababli ham insonda tabiiylikka nisbatan ijtimoiylik, tarbiyalanganlik ta’siri kuchlidir. Ta’lim–tarbiya,
ijtimoiy munosabatlarning shakllanishi va rivojlanishi insonlarning xatti–harakatlarini, ular
oʻrtasidagi munosabatlarni ma’naviyat bilan bogʻlanmagan tabiiy ehtiyojlar va imkoniyatlar
chegarasidan tobora uzoqlashtirib boradi. Shu bois axloqiy tarbiya asosan quyidagi vazifalarni
belgilaydi:
- insonlarning yuksak axloqiy
gʻoyalarga sodiqligini hamda sha’n va qadr–qimmatini
saqlashni oliy axloqiy xislatlar deb tushunishini ta’minlash;
- axloqan pok, ma’nan boy, vijdonli, mustaqil fikrga ega b
oʻlgan insonlarni yetishtirish;
- yuksak axloqiy madaniyat sohibi, ekologik ong va ekologik madaniyatni namoyon
etish
tuy
gʻularini mustahkamlashdan iborat.
Inson kamoloti k
oʻp qirralidir. Uning buyukligi, donoligi avvalo, ma’naviy kamolot darajasi
bilan belgilanadi. Yetuk ma’naviyatga ega b
oʻlgan insongina jamiyat hamda tabiat muammolarini aqli
va zakovati bilan yechishga harakat qiladi, tabiatga oqilona yondashadi. Chunki inson
oʻz atrofidagi
odamlar ta’sirida kamolotga erishadi. Zotan, inson tabiatning bir qismi b
oʻlib,
undagi muammolardan
chetda turolmaydi.
Insonlarga xos b
oʻlgan ekologik-axloqiy normalari, uning mezonlari tabiat muammolarining
oʻzgarishi, kuchayib borishi va hayotiy ehtiyojlar ta’sirida oʻzgarib turadi. Ta’lim-tarbiya, ijtimoiy
munosabatlarning shakllanishi va rivojlanishi insonlarning xatti–harakatlarini, ular
oʻrtasidagi
munosabatlarni axloq va nafosat bilan bo
gʻlanmagan boʻlsa, tabiiy ehtiyojlar va imkoniyatlar
chegarasidan tobora uzoqlashtirib boradi.
Abdulla Avloniy axloqqa shunday ta’rif beradi: “Axloq, bu – xulqlar majmui. Xulq esa, ezgulik
yoxud razillikning muayyaan bir insonda namoyon b
oʻlish shakli. Binobarin, har bir xulq
ezgulik va
olijanoblikning yoki razillikning, badbinlikning timsoli. Shu jihatdan ular yaxshi va yomonga
b
oʻlinadilar. Lekin bular kishida oʻz – oʻzidan paydo boʻlmaydi. Ularning shakllanishi uchun ma’lum
bir sharoit, tarbiya kerak. Kishilar tu
gʻilishidan yomon boʻlib tugʻilmaydilar. Ularni muayyan sharoit
yomon qiladi. Demak, hamma narsa tarbiyaga bo
gʻliq. Tarbiya yo hayot, yo mamot,
yo najot, yo
halokat, yo saodat, yo falokat masalasidur”.[2]
Jamiyat taraqqiyotini inson ma’naviy kamoloti bilan bo
gʻlashga intilish hamma tarixiy
davrlarga xosdir. Jamiyat ma’naviy kamolotining muayyan davri, bosqichida va turli sharoitlarida
diniy e’tiqodlar ma’naviy muhitni barqarorlashtirib turuvchi omil b
oʻlishini
insoniyatning tarixiy
taraqqiyoti juda k
oʻp marta isbotlab bergan. Birgina misol sifatida islom dinida jamiyat hayoti uchun
nihoyatda katta ahamiyatga ega b
oʻlgan axloq va huquq mezonlarini Ollohning irodasi, jannat rohati–
yu, d
oʻzax azobi bilan bogʻlab, inson shuuriga, imon–e’tiqodiga singdirish maqsadi qanchalik katta
oʻrin egallaganligini koʻrish mumkin.
Yosh
avlodda yangi
gʻoyalar asosida, axloqiy-estetik tarbiyaga asoslangan ekologik
madaniyatni anglash, unga asoslanish uchun oddiy istak kifoya qilmaydi, balki muayyan ma’naviy
saviya ham kerak. Bu saviyani shakllantirish aniq tarbiyaviy, ma’rifiy ishlarning maqsadi kishilarni
53
