|
ILMIY AXBOROTNOMA
SOTSIOLOGIYA
2017-yil, 4-son
42
xalqaro minbarlardan bot-bot takrorlab kelmoqda. Bundan tashqari, yuqorida sanab oʻtilgan
tashkilotlar ish-faoliyati ustidan bevosita parlament nazoratini joriy etish maqsadida mazkur
tashkilotlar qoshida parlament assambleyalarini tashkil etishga qaratilgan global chaqiriqlar yil sayin
kuchayib borayotganligini kuzatish mumkin.
Parlamentning an’anaviy qonun ijodkorligi va ular ustidan nazorat, oʻzaro tiyib turish va
manfaatlar muvozanatini ta’minlash kabi asosiy funksiyalarini oʻz siyosiy ta’limotlarida ilmiy asoslab
bergan olimlarning qarashlarini ba’zan notoʻgʻri talqin qilish hollari uchrab turadi. Jumladan, siyosiy
fanlar taraqqiyotiga ulkan hissa qoʻshgan Jon Lokk va Aleksis de Tokvil singari mutafakkirlarning
parlament nazorati funksiyalarining asosan ichki siyosatga nisbatan joriy etilishi borasidagi
nazariyalarini roʻkach qilib, tashqi siyosat, xavfsizlik va mudofaa masalalari parlament nazorati tatbiq
etiladigan sohalar sifatida qaralmasligi kerak, qabilidagi ilmiy tortishuvlar mavjud. Shunga qaramay,
bugungi kunda tashqi siyosat va xavfsizlik masalalari ustidan ham xuddi ichki siyosiy jarayonlarda
boʻlgani singari parlament nazorati va monitoringini olib borishga toʻsiq boʻladigan hech qanday
prinsipial tartib-taomillar yoʻq degan qarashlar ustuvorlik qilmoqda.
Parlamentlararo tashkilotlar soni va ta’sirining oshib borishi, parlament diplomatiyasi va
xalqaro parlamentlararo hamkorlikning rivojlanishi har doim ham silliq kechmaganligini e’tirof etish
maqsadga muvofiqdir. Jumladan, XX asrning oʻrtalariga qadar xalqaro parlament institutlari sonining
kamligi, ular faoliyat doirasining cheklanganligi hamda parlamentariylarning tashqi siyosiy
jarayonlardagi maqsad va vazifalarining ancha mavhumligi xalqaro parlamentlararo hamkorlik
rivojiga gʻov boʻlganligini qayd etish joiz. Shu bilan birga, siyosiy keskinliklar, oʻzaro urush va
nizolar oqibatida demokratik va umuminsoniy qadriyatlardan chekinish hollari roʻy beradiki, bu
parlamentlararo hamkorlik istiqbollariga ham salbiy ta’sir koʻrsatadi.
E’tirof etish kerakki, bugungi kunda xalqaro parlament institutlarining ta’siri va nufuzi yuksalib
borishi zamirida mazkur tashkilotlarni global va mintaqaviy ahamiyatga molik boʻlgan umumbashariy
muammolarni hal etish ishiga koʻproq jalb etilayotganligiga guvoh boʻlmoqdamiz. Ularning faoliyat
koʻlami barqaror ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyot, samarali boshqaruv (good governance), inson
huquqlarini himoya qilish, tamaddunlararo va dinlararo muloqot, atrof-muhitni muhofaza qilish,
demografik masalalar, urush va tinchlik muammolari, yadroviy qurolsizlanish va ommaviy qirgʻin
qurollarini nazorat qilish, xalqaro terrorizmga qarshi kurash kabi rang-barang sohalarni qamrab olgan.
Ayni jarayonlarning asosiy harakatlantiruvchi kuchi hisoblangan Parlamentlararo Ittifoq hozirgi
davrda global parlament hamkorligining episentri hisoblanadi. Oʻz davrida mazkur tashkilot ilk,
doimiy, ikki tomonlama va koʻp tomonlama siyosiy muloqot forumi sifatida mojarolarni muzokaralar
yoʻli bilan hal etish hamda xalqaro tinchlikni ta’minlashni maqsad qilib olgandi. Oʻtgan yillar
mobaynida xalqaro aloqalarning rivojlanishi, demokratik prinsiplarning jahon mamlakatlari siyosiy
tizimlaridan keng oʻrin olishi, integratsion jarayonlarning chuqurlashuvi kabi ulkan oʻzgarishlar
negizida Parlamentlararo Ittifoqning faoliyat koʻlami ham kengayib, umumjahon parlament harakatini
qoʻllab-quvvatlash, xalqaro parlamentlararo munosabatlarni kengaytirish, tinchlik va xavfsizlikni
ta’minlash masalalarida milliy parlamentlarni oʻzaro yaqinlashtirish, ekologik vaziyatni yaxshilash,
ommaviy qirgʻin qurollarining tarqalishini nazorat qilish hamda insoniyatni tashvishga solib turgan
boshqa koʻplab global muammolarni ochiq muhokama etishning oʻziga xos xalqaro forumiga aylandi.
Bundan tashqari, Parlamentlararo Ittifoq doirasida parlamentariylar umumbashariy muammolarni
bartaraf etish uchun milliy hukumatlar va xalqaro tashkilotlarga zarur ekspert koʻmagi, aniq siyosiy
taklif va tavsiyalarni berib kelayotganligini ham nazardan qochirmaslik kerak.
Turli davlatlarning konstitusiyaviy tizimlari bir-biridan farq qilsa-da, parlamentlar butun
dunyoda demokratiyaning markaziy instituti hisoblanadi. Qayd etish kerakki, soʻnggi paytlarda BMT
Parlamentlararo Ittifoq yordamida milliy parlamentlar bilan hamkorlikni izchil yoʻlga qoʻyib, oʻzining
faoliyatida parlament omilini kuchaytirishga harakat qilayotganligini koʻrish mumkin. Parlamentlararo
Ittifoqning xalqaro tinchlik va xavfsizlikni ta’minlash maqsadida milliy parlamentlarni
yaqinlashtirishdagi sa’y-harakatlari BMT Bosh Assambleyasi tomonidan yuqori baholandi.
Shuningdek, “BMTning Mingyillik Deklaratsiya”sida milliy parlamentlar bilan uzviy hamkorlikni
yanada jonlantirish hamda xalqaro tinchlik va xavfsizlikni ta’minlash, iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyot,
xalqaro huquq, demokratiya va gumanitar masalalarda Parlamentlararo Ittifoq bilan hamjihatlikda ish
yuritish dolzarbligi bayon etilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
