Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal 2017-yil, 4-son (104) gumanitar fanlar seriyasi

ILMIY AXBOROTNOMA 
SOTSIOLOGIYA
 
 
2017-yil, 4-son 
43 
Qayd etish kerakki, soʻnggi paytlarda ushbu ikki nufuzli tashkilotning rivojlanib borayotgan 
izchil global hamkorligi kontekstida BMT faoliyatida parlament oʻlchamini yanada kengaytirish, 
Parlamentlararo Ittifoqni BMT tarkibida “ikkinchi assambleyasi” sifatida qayta tuzish ehtimollari turli 
darajalarda muhokama qilinmoqda. Garchi, hozirda ushbu gʻoyaning koʻplab tarafdorlari topilsa-da, 
uni amalga oshirish vaqti hali kelmaganligi qayd etilmoqda. 
Bugungi kunga kelib parlamentlararo assambleyalar xalqaro tashkilotlar institutsional 
arxitekturasining muhim va ajralmas qismiga aylandi. NATO Parlament assambleyasi, Yevropada 
Xavfsizlik va Hamkorlik tashkiloti Parlament assambleyasi kabi parlamentlararo uyushmalar, hatto 
hukumatlararo harbiy siyosiy va xavfsizlik masalalari bilan shugʻullanuvchi xalqaro institutlar 
tarkibida ham faoliyat olib bormoqda. Garchi, NATOga a’zo davlatlar rasmiylari aksariyat hollarda 
mudofaa va xavfsizlikka oid muzokara va kelishuvlar jarayoniga parlamentariylarning aralashuvini 
unchalik istashmasa-da, mazkur institutlar qoshidagi parlament assambleyalari a’zo mamlakatlar 
parlamentariylarini umumxavfsizlik borasidagi diqqatga sazovor masalalar bilan imkon qadar 
yaqinroq tanishtirib, xabardor qilib bormoqda. Parlament assambleyalari, shuningdek, keng ommaning 
taqdiriga daxldor boʻlgan xavfsizlik sohasidagi qarorlar qabul qilish jarayonlarini demokratiyaning 
umume’tirof etilgan prinsiplariga tayangan holda ochiq va shaffof tarzda olib borishga da’vat etib 
kelmoqda.
Ta’kidlash joizki, parlamentariylar va xalqaro jamoatchilik harakatining NATO, YeXHT, Jahon 
banki, Xalqaro valyuta fondi, Jahon savdo tashkiloti kabi xalqaro institutlarning faoliyatini demokratik 
andozalar asosida muntazam tekshirib borishga boʻlgan intilishlari natijasida mazkur tashkilotlarning 
global sa’y-harakatlarida parlament omili va oʻlchami tobora yuksalib bormoqda. 
Ma’mumki, parlamentariylar oʻz faoliyati davomida keskin muammolarni bartaraf etish 
maqsadida tamaddunlararo muloqot va diniy bagʻrikenglikni qoʻllab-quvvatlaydi. Ta’kidlash kerakki, 
soʻnggi yillarda xalqaro parlament institutlarining ixtisoslashuv tendensiyalari kuchayib borishi 
zamirida gumanizm gʻoyalari, diniy muloqot va bagʻrikenglikni ragʻbarlantiradigan hamda hozirgi 
qarama-qarshiliklarga va ziddiyatlarga boy davrda dinlararo munosabatlarni mustahkamlashni oʻz 
oldiga maqsad qilib olgan Pravoslav mamlakatlari parlamentlararo assambleyasi, Islom hamkorlik 
tashkilotiga a’zo davlatlar Parlamentlararo Ittifoqi kabi diniy yoʻnalishdagi parlament assambleyalari 
ham faoliyat yuritmoqda. 
Shunday boʻlsa-da, xalqaro munosabatlarda parlamentlararo institutlar sonining ortib borishi va 
faoliyat doirasining kengayishi mazkur tashkilotlarning tashqi siyosat va xalqaro masalalarda samarali 
instrumentga aylanib ulgurdi, deb xulosa chiqarishga haligacha yetarli asoslar mavjud emas. Xalqaro 
parlament institutlarining jahon siyosatidagi oʻrni va ahamiyati borasida qarama-qarshi fikrlar, 
tanqidiy va ishonchsizlik ruhidagi qarashlar ancha keng tarqalgan ilmiy hodisadir. Fikrimizcha, ushbu 
institutlarning faoliyatiga daxldor bu kabi munosabatlar va ilmiy tortishuvlarning xususiyatlari va 
mohiyatini umumlashtirib, shartli ravishda ikki guruhga boʻlib oʻrganish maqsadga muvoqifdir.