ILMIY AXBOROTNOMA PSIXOLOGIYA 2017-yil, 4-son 158
Bu savollarga berilgan javoblar esa koʻpincha ichki ixtilofga, aybdorlik hissiga olib keladi.
Masalan: Malika guldonni sindirib qoʻydi (va u oʻziga savollar bera boshlaydi).
-
Nima uchun (nima uchun bu yuz berdi)?
-
Chunki men besoʻnaqayman, hech bir ishni toʻgʻri qilolmayman (bu erda aybdorlik hissi
yuzaga keladi).
-
Kim (bunda) aybdor? - Men.
-
Nima qilish kerak?
(bu erda aybdorlik hissi yanada koʻpayadi va kayfiyati ham koʻproq tushadi).
Bizning fikrimizcha bunday vaziyatlarpda savollar zanjirini boshqacharoq berish toʻgʻri boʻladi.
-
Nima boʻldi?
-
Bu yuzaga kelgan vaziyatdan qanday foyda va yangi imkoniyatlar boʻlishi mumkin?
-
Bu vaziyatda yutib chiqish uchun qanday yoʻl tutish kerak?
Bunday savollar zanjiri har bir murakkab vaziyatlarda sizning kuchingizni oshirib, toʻgʻri
qaror qabul qilishingizga sabab boʻladi. Buni yuqoridagi vaziyat misolida qaytadan koʻrib chiqamiz.
-
Nima boʻldi? – Guldon sindi.
-
Bu yuzaga kelgan vaziyatning qanday foydali tomoni bor?
-
Endi yangi guldon sotib olish mumkin (bu va boshqa vaziyatilarda biron-bir foydali tomonini
topish kerak, chunki har qanday vaziyatning ham oʻziga yarasha foydali tomoni bor. Hozirgi vaziyatda
foydali tomon yangi guldon sotib olish mumkinligida, chunki oldingisi eskirib qolgan va hammaning
joniga tekkan edi).
-
Bu vaziyatda yutib chiqish qanday yoʻl tutish kerak?
-
Keyingi safar ehtiyotkor boʻlib guldon yoki boshqa sinadigan narsalarni stol chetiga qoʻyish
kerak emas.
Bu uchta savolga beriladigan javoblar sizni toʻgʻri qaror qabul qilishingizga, yuzaga kelgan
vaziyatda yutib chiqishingizga sabab boʻladi.
Bundan tashqari, aybdorlik hissidan xalos boʻlish uchun koʻp hollarda “Olti qadam” usulidan
foydalanish ham yaxshi natija beradi. Bu usul qoʻyidagicha amalga oshiriladi:
1.
Eng avvalo siz xato yoki notoʻgʻri ish qilganingizni tan oling.
2.
Oʻz xatolaringgizni tan olgach, vaziyatni tahlil qiling, oʻz xulq-atvoringiz sabablari va
motivlarini aniqlang. Bu qadam sizni keyinchalik xatolardan uzoq boʻlishingizga sabab boʻladi.
3.
Chin qalbdan oʻzingizni avf eting, agar lozim boʻlsa fikran yoki real hayotda siz oldida
aybdorlik his qilayotgan insonlardan uzr soʻrang. Oʻzini kechirish – aybdorlik hissini yengishdagi eng
muhim qadamdir.
4.
Vaziyatni toʻgʻrilash mumkin boʻlsa, gunohni bosib ketuvchi biror ish qiling. Avvalo, siz xafa
qilgan odamlardan chin qalbdan uzr soʻrang.
5.
Oʻz xulq-atvoringizni oʻzgartiring, kelajakda shunday vaziyatda boshqacha yoʻl tutish haqida
qat’iy qaror qiling. Bu qadam sizga bir xatoni qayta-qayta takrorlamaslikka yordam beradi.
6.
Aybdorlikni chetga surib qoʻyib xotirjam yashashda davom eting. Bu qadam oldingi besh
qadam amalga oshgandan keyingi tabiiy qadamdir.
Yuqoridagilardan xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, birinchi galda inson oʻzini
kechirishni oʻrganishi lozim, shundagina biz eng yaxshi narsalarga ham loyiqligimizni his qila olamiz.
Odamlar aybdorlik kompleksidan qochish uchun oʻzlariga turli xil mashgʻulotlarni oʻylab
topishadi. Masalan, koʻpchilik bolalar kattalarning ularga qattiq muomalasidan keyin riyokorlik
yoʻliga oʻtib olishadi va shu bilan kattalarning sevgisini qaytarishga urinishadi.
Agar odam doimiy ravishda gazning oʻchganligini tekshirsa, qoʻllarini tez-tez yuvaversa,
kuldonda bittagina sigareta boʻlsa ham darrov uni tozalab qoʻysa, xonada oxiri koʻrinmaydigan tartib
oʻrnatish bilan shugʻullansa, tez-tez biror narsaga teginaversa yoki oʻynab oʻtirsa – bularning hammasi
uning ichidagi zoʻriqish va diskomfort natijasida kelib chiqadi. Bu ichki zoʻriqishning katta qismi
albatta aybdorlik kompleksi tufayli paydo boʻladi.
Aybdorlik hisi boʻlgan odam boshqalarga rad javobini bera olmaydi va undan boshqalar oʻz
maqsadlari yoʻlida foydalanishlariga yoʻl ochib beradi. Bu odam kechalari uxlamasdan oʻziga
yuklatilgan vazifani bajaradi. U boshqalarga bergan zararini shu yoʻl bilan kompensatsiyalamoqchi
boʻladi, hatto aslida u hech qanday zarar keltirmagan boʻlsa ham.
