ILMIY AXBOROTNOMA
PEDAGOGIKA
2017-yil, 4-son
115
apparatining barcha faoliyatini markaziy asab tizimi boshqaradi. Shu tufayli har bir tovush ijrochini
musiqiy qobiliyatining natijasi deb baholanadi.
Yosh ijrochilarning musiqiy, vokal eshitish qobiliyatlarini mukammal darajaga yetkazish
alohida ahamyat kasb etadi. Vokal eshitish qobiliyati ovozning oʻziga xos (tembr) sifatlarini idrok
qila bilishga va uning fiziologik shakllanishini tushunib yetishga yordam beradi. Professional ijroning
tovushi oddiy soʻz tovushidan sezilarli darajada farq qiladi, chunki uning akustik spektrida ovoz
formantlari bor (yuqori ovoz formantlari 2500-3000 gs atrofida past ovoz formantlari esa 55-600 gs).[
3,4.b]. Tovush toʻgri hosil boʻlayotganligini eshitish va tushunish, ayrim muskullarni haddan tashqari
zoʻriqtirib yubormaslik (hiqildoq, nafas va boshqa a’zolarda), qabul qilingan estetik etalondan
chekinmaslik va oʻzligini saqlab qolish gʻoyat muhimdir.
Vokal ijrochiligi sinfida dars vokal mashqlaridan boshlanadi. Vokal mashqlari boʻlajak xonanda
yoki pedagog tarbiyasida muhim oʻrin tutadi, binobarin, u talabaning vokal-texnik malakalari
koʻnikmalarini hosil qilish va rivojlanishida katta rol oʻynaydi.
Vokal darslarining umumiy vaqti 40-45 daqiqa boʻlgan tarzda, (haftada 3 marta) vokal
mashqlariga odatda 15-20 daqiqa vaqt ajratiladi. Amaliy mashgʻulotlar jarayonida har bir talabaga
individual ravishda yondoshishimiz lozim boʻladi. Mashqlarni tanlaganda talabaning musiqiy
qobiliyati va vokal tayyorgarligi, ovoz diapazoni va ovoz apparatidagi nuqsonlari hisobga olinishi
muhimdir.
Dastlabki darslardan boshlab ustoz yosh ijro holatidagi qomatiga alohida e’tibor berishi
lozimdir. Bunda xonanda qomatini tekis, boshini esa tik tutib, erkin nafas olib, oyoqlarga bardam
tayanib kuylashi lozim boʻladi. Vokal mashqlarini diapazonning oʻrta (markaziy) qismidan boshlash
lozimdir. Diapazonning pastki va ayniqsa, yuqori tovushlarini asta-sekinlik va ehtiyotkorlik bilan
kengaytirish maslahat beriladi. Mashgʻulotlarning boshlangʻich davrida ovozni toliqtirmaslik lozim.
Ovoz mushaklari toliqqanda talabaga 3-5 daqiqa dam berilib, suhbat oʻtkaziladi. Suhbat davrida
bajarilgan ish tahlil etiladi, uning yutuq va kamchiliklari aniqlanadi, yangi vazifalar belgilanadi.
Dastlabki darslarda talaba xotirasida tez muhrlanib qoladigan oddiy, qisqa mashqlar kuylanadi.
Keyinchalik, oddiy mashqlar oʻzlashtirilgandan soʻng, murakkab mashqlarga kirishiladi. Birinchi
mashqlar unli tovushlarni vokallashtirishga qaratilishi lozim. Tajribalar shuni koʻrsatdiki, unli
tovushlar ichida xonandaning oʻsishi uchun eng foydalisi – «A» va «I» tovushlardir. Ushbu tovushlar
darslarda tugʻri oʻzlashtirilsa, qolgan «E», «O», «U» tovushlari ancha oson kuylanadi. Zero, ular unli
tovushlarda ovozning tiniqligi, intonatsiyaning sofligi, registrlarning ravonligi, diapazonning
kengayishi, ovoz mushaklarining erkin ishlatilishi va boshqa vokal malakalarini oʻzlashtirishda muhim
rol oʻynaydi.
Har bir xonandalik sinfida oʻqituvchilar bu malakalarni oʻzlashtirishda oʻz uslubiy yoʻli bilan
yondoshadi. Ayniqsa, «Opera xonandaligi» va «An’anaviy xonandalik» sinflarida xonandalarni
tarbiyalash tizimida koʻpgina tajribaga egamiz.
Ma’lumki, opera xonandaligida «A» va «O» tovushlari «doirasimon» yopiq tarzda kuylanadi.
Estrada xonandaligi ijrochiligida esa mazkur tovushlar biroz ochiq va «xalqona» yoʻlida kuylashi
lozim. Zotan, xalq xonandaligi va an’anaviy maqom xonandaligining ovoz va nafas yoʻllarini oʻziga
mujassam etadi. Estrada san’atining xalq tomonidan tez va oson idrok etishning sababi ham shunda.
Muhim qoida kuylash chogʻida hech qachon qisiq va noqulaylik holatda boʻlmaslik kerak. Agar
birorta tovush notoʻgʻri boʻlib chiqsa, yoki xis etilsa, yoki noqulaylik sezilsa ovozingizning oʻzi sizga
biror narsani notoʻgʻri qilganingizni aytadi. Har doim xissiyotlaringizga ishoning. Ular eng zoʻr
oʻqituvchining qulogʻidan ham yaxshiroq va aniqroq boʻladi [4,12.b]
Do'stlaringiz bilan baham: