|
ILMIY AXBOROTNOMA FALSAFA 2020-yil, 2-son
38
Mazkur kursatkichlar faqatgini er va xotin orasida balki ota-ona va farzatlar orasidagi madaniy
munosabatlarga ham tasir kursatadi P.Sarokin XX asrning avvallarida mazkur munosabatlarini faqatgina
er-xotinlar namunasida tadqiq etib, qo’yidagilarni ko’rsatib o’tgan[2.C.553-557]:
-oilaviy ajrimlarni foiz hisobida tez surhatlar bilan ortib borishi;
-oila qurishni son jixatidan kamayishi;
-oila qurmasdan oilaviyt xayot kechirishni o’sib borishni;
-tug’ulish sonini pasayishi;
-ayollarni erlarining vasiyligidan xalos bo’lishi;
-oiladagi ma’naviy asoslarni yemirilishini;
-oilani davlat tomonidan himoyasini amalga oshirishini pasayishini va b.
P.Sorokinni ko’rsatib o’tganliklarini, ijtimoiy-falsafiy jihatlariga etibor qaratsak, oilada kechadigan
ijtimoiy-madaniy jarayonlarning transformatsiyalashuvi ikki mazmunda, ya’ni salbiy yoki ijobiy kechishi
mumkin. O’zbek oilalarida uning salbiylari sifatida:
-oilaning etnomadaniy tarkibi;
-qudolar orasidagi ijtimoiy-iqtisodiy tengsizlik;
-madaniy-nutqiy tafovut;
-oila qurishda moddiy manfaatdorlikni yetakchilik qilishi;
-oilaviy qadriyatlarga amal qilmaslik;
-ikki avlod orasida vorislikni amal qilmasligi;
-ijtimoiy tajribalarni yetkazmaslik;
-oila qurish an’analari va rasm-rusumlariga amal qilmaslik kabilar shular jumlasidandir.
O’zbek oilalarida uning ijobiylari sifatida:
-oilaviy munosabatlar madaniyatini takomillashuvi (zamonaviylashuvi);
-formal tarzda amal qiladigan rasm-rusumlarga amal qilmaslik;
-sovchilik kabi ijtimoiy-madaniy institutni funktsiyasini o’zgarishi va b.
Ijtimoiy jarayonlarni transformatsiyalashuviga tizimli yondashganda esa, uning dastlabki asosi
(omili) sub’ektlar (oila a’zolari, guruh a’zolari) hisoblanadi. Ular, ijtimoiy-madaniy jarayonlarni
ta’minlovchisi va tashuvchisi hisoblanadi.
Bosh ustiga, jamiyat talablariga oila hayotining, qadriyatlarining, munosabatlar madaniyatining
mos tushishini inobatga olsak. Bunda:
- oilaviy xulq-atvor me’yorlarining namunalari;
- oilada ijtimoiy rollarning bajarilishi;
- oilada me’yorlarning joriy etilganligi va ularga amal qilinishi;
- oila a’zolarining haq-huquqlari ta’minlanganligi, majburiyatining bajarilishi;
- noformal me’yorlarning an’analar, odatlar va axloq talablari bilan tartibga solinishi;
- oilada munosabatlar ierarxiyasida qabul qilingan ta’qiq va ijtimoiy cheklovlar;
- oilani jamiyatning boshqa institutlari bilan ijtimoiy aloqalarini yo’lga qo’yilishi ijtimoiy
sub’ektlar bilan bog’liq. Aynan ular, innavatsion va ijodiy faoliyatlari namunasida transformatsion
jarayonlarni ta’minlovchisi hisoblanadi. Unga xos bo’lgan erkinlik, yaratuvchanlik ijtimoiy-madaniy
o’zgarishlarning boshlang’ich nuqtasi sifatida gavdalanadi. Bu o’z navbatida, oilaning ijtimoiy institut
sifatida tahlil qilishda, quyidagilarni inobatga olishni taqozo etadi:
oilaning ijtimoiy-madaniy tarkibi, guruhiy jipsligi, faoliyati, muloqot madaniyati va b.;
oilani jamiyatning boshqa institutlari bilan aloqasi hamda ular bilan munosabatlarga nisbatan o’z
funktsiyasini bajarishi va b.;
oila a’zolarining xulq-atvorini tartibga solish mexanizmini, ijtimoiy munosabatlar tizimida oila
a’zolarining mavqei va b.;
milliy madaniyatlarni asrashi, jamiyatda milliy qadriyatlar va me’yorlarni saqlash hamda
ommaviylashiga ishtirok etishini va ularning mavjudligiga xos bo’lganligini ko’rsatadi.
Tadqiqotchi O’.M.Muxtarovning fikricha, “Bugungi kunda falsafiy tafakkurning yangilanishi bir
jamiyat a’zosining ijtimoiy Qiyofasi, ruhiy dunyosi, maqsad va ehtiyojlarining o’zgarishi barobarida
jamiyat tafakkurining o’zgarishida namoyon bo’lmoқda.”[6. 90]
Tahkidlash kerakki, jamiyatda biron-bir ijtimoiy guruh oiladay jamiyatdagi ijtimoiy o’zgarishlar
strategiyasini o’zgaritara olmaydi, ijtimoiy transformatsiyaning mustaqil sub’ekti bo’la olmaydi.
Sog’lom oila – tinch va totuv, salohiyatli, tahdidbardosh jamiyat negizi hisoblanib, ijtimoiy-
iqtisodiy hayotni o’sishiga ta’sir ko’rsatuvchi muhim omil sifatida ifodalanadi. Negaki ijtimoiy institut
sifatida oila, boshqa ijtimoiy institutlardan ajralib turadi va boshqa biron-bir institut uning o’rnini egallay
olmaydi. Ijtimoiy fanlarda oila turli belgilari asosida klassifikatsiya qilinadiki, “Muhabbat va oila” asarida
Do'stlaringiz bilan baham: |
