|
ILMIY AXBOROTNOMA FALSAFA 2020-yil, 2-son
39
uning turli shakllari keltirilgan[3.120]. E’tiborli tomoni shundaki, har bir oila o’ziga xosligi bilan ajralib
turadi. “Davlat xizmatchilar oilasi jamiyatda alohida o’rin egallab, doimo xavf bilan, ya’ni oila yetakchisini
yo’qotish bilan yuzma-yuz bo’lib kelgan”[4.195]. Bunga bir qator tarixiy misollarni keltirish mumkin.
Kasbiy faoliyat va oilaning bir-biriga ta’siri qator sabablar bilan belgilanadi. Bular ma’lum bir kasb
egasining vatanni himoya qilish yo’lida tanlangan kasbning maqsad va vazifalari bilan bog’liqdir. Ayrim
kasb egalari xizmat taqazosiga ko’ra, oilasi bilan mehnat faoliyati davomida bir huddudan ikkinchi
hududga ko’chib o’tadi. Bu o’z navbatida oilaviy munosabatlar, ya’ni er-xotin hamda farzandlar va ota-
onalar kabi munosabatlarda ifodalanadi.
Oila bir qator ijtimoiy funktsiyalarni bajarish bilan birga ayrim ta’sirlarga ham uchraydiki, bu esa
ijtimoiy-psixologik funktsiyalarda o’z ifodasini topadi, ularni quyidagicha ko’rsatib o’tishimiz mumkin:
-
kasbiy majburiyat kasb shaxsiga quyiladigan xizmat vazifalarini bajarishda oila taqdiri va
hayotini alohida inobatga olish;
-
kasbiy xizmatchi va uning oila a’zolarining yangi xizmat joyiga ko’chib o’tishda tabiiy, klimatik,
maishiy, ijtimoiy sharoitga o’zini buysundira bilish zaruriyati va moslashish jarayoni, psixologik va
jismoniy zo’riqishini keltirib chiqaradi;
-
vaqtinchalik doimiy yashash joyining bo’lmasligi ma’lum bir kasb egasining xotinini ishga
joylashish ehtimolining kamligi, bolalar bog’chasida joy kamligi, oiladagi farzandlarni o’qish joyini
o’zgarishi kabilar oilada beqarorlikni, qattik hayajonlanishni keltirib chiqarib, turli ijtimoiy nizolarni kelib
chiqishiga sabab bo’lishi mumkin;
- ayrim kasb egasining maxsus sharoitlari natijasida, vaqtning chegaralanganligi kasb egasining
oila davrasida yetarli darajada bo’lmasligiga olib keladi. Bu oilaning ma’naviyati, bola tarbiyasiga, oila
a’zolarining etiboriga, izzatiga va bo’sh vaqtlarini birga o’tkazishdan qoniqmaslikni keltirib chiqaradi.
Bunday holatda kasb egasining oilasining tipik o’ziga xosligini hisobga olish, uni hayotdagi vazifasi va
roli, mehnat jamoalar faoliyatidagi o’rnini o’rganish muhim sanaladi.
Oilaning eng muhim tabiiy-biologik funktsiyasi va to’g’ridan-to’g’ri vazifasi bu avlod
davomiyligini ta’minlashdan iborat. Shuning uchun I.A.Karimov “Aqli raso har qaysi inson yaxshi
anglaydiki, bu yorug’ dunyoda hayot bor ekan, oila bor. Oila bor ekan, farzand deb atalmish bebaho ne’mat
bor. Farzand bor ekan, odamzot hamisha ezgu orzu va intilishlar bilan yashaydi”[5.56]-deya juda o’rinli
ta’kidlagan. O’zi aslida shu maqsadda oila instituti tashkil qilingan. O’z tarixiy rivojlanish davrida bu
institut bir qator bosqichlardan o’tib, turli tendentsiyalar kuzatilgan.
Jamiyatimiz oilalarning barqarorligini ta’minlashdan manfaatdor bo’lib, bu esa o’zaro oilaviy
munosabatlar asosida shaxsning yetilishini, ruxiy jihatdan tayyorligini ta’minlaydigan omillar majmuasi
shakllantiradi. Bularga quyidagilar kiradi:
- muloqot madaniyatiga ega bo’lish;
- turli ijtimoiy nizolarni yenga bilish;
- psixologik yordam ko’rsata olishni bilish;
- odamlar bilan bag’rikenglik bilan munosabatda bo’lish;
- psixoterapevtik qobiliyatiga ega bo’lish;
- farzandli bo’lishga tayyor bo’lish;
- ijtimoiy faol bo’lish va boshqalar.
Bu omillar o’z navbatida shaxsning ijtimoiy faolligini ta’minlashga xizmat qilib, ijtimoiylashuv
jarayonini ijobiy kechishini ta’minlaydi.
Oilani barqarorligi ko’p jihatdan oiladagi rollar haqida aniq tasavvurga ega bo’lish, unga amal
qilishga bog’liq bo’lib, aksariyat hollarda boshqa oilalar qatori davlat xizmatchilar oilasida ham shu omil
bilan bog’liq bo’lgan nizolar vujudga keladi. Shuning uchun, mazkur masalani ham o’rganish maqsadida
“Oilaviy munosabatlar madaniyatini o’rganish so’rovnomasi”dan foydalandik. Natijalar tahlili shuni
ko’rsatadiki, 89% rafiqalar va 83% turmush o’rtog’lar oilaviy rollarning taqsimlanishi haqida aniq
tasavvurga ega. Bu o’z navbatida er-xotin orasidagi nizolarni silliq kechishini ta’minlash uchun xizmat
qiladi. Ammo bu holat faqatgina 59% juftliklarda kuzatilishi aniqlandi, 17% oilalarda bola tarbiyasi, uy
xo’jaligini yuritish, dam olishni tashkil qilish va boshqa masalalarda kelishmovchiliklar kuzatilishi
aniqlandi. Mazkur ko’rsatkich, turmush o’rtoqlarda oilaviy rollar va ularni bajarish mezoni haqida aniq
tasavvur shakllanmaganligi bilan izohlanadi.
Muvaffaqiyatga erishish uchun er-xotinga nizoning sababi, ifodalanish tarzi, mohiyatini va undan
chiqish yo’lini singdirmoq lozim. Buning uchun oilada o’zaro munosabatlarni aniqlovchi ichki shaxsiy
omillar tahlili olib boriladi. Shu maqsadda tashxis xulosalari an’anaviy, monologik interpritatsiya usulida
emas, balki o’zaro muloqot tarzida yetkazilmog’i darkor. Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda
quyidagilarni ko’rsatib o’tish mumkin:
Do'stlaringiz bilan baham: |
