|
ILMIY AXBOROTNOMA FALSAFA 2019-yil, 6-son
57
ishlarini tashkil qilish va tashkil etish kiradi.Mahalla chin ma'noda fuqarolarning ma'naviy va jismoniy
e’tiyojlarini qondiradigan o‘zini o‘zi boshqaruvchi tashkilotdir. Bu
е
rda choyxonalar ishlaydi, sartaroshlar
aholiga xizmat qiladi, mahalla masjidi doimiy ishlaydi. Biroq juma kuni erkaklar umumiy ibodat qilish
uchun markaziy masjidga boradilar. Ammo mahalla nafaqat o‘zaro yordam jamiyatidir, balki hamjamiyat
nazorat va ta'lim b
е
rish vazifalarini ham olib boradi. Mahalladagi bolalar butun jamoa nazorati ostida o‘sib
boradilar va o‘qsoqollariga hurmat va itoatkorlik ruhida tarbiyalanishadi. Xalqimizning an'ana va urf-
odatlari-bu ko‘p asrlar mobaynida ularning ta'limiy say-harakatlari natijasidir. Oila esa, o‘zida xalq va
jamiyatning o‘ziga xos urf-odatlarini t
е
kshiradi. Ushbu tizim orqali xalqimiz o‘zlarini, ruhiy madaniyatini,
xarakt
е
rini va psixologiyasini shakillantiradi. O‘zlarida eng yaxshi fazilatlarni asragan holda, ehtiyotkorlik
bilan uni k
е
lajak avlodga o‘tkazadi. Farzandlarini tarbiyalash, ularga umuminsoniy qadriyatlarni singdirish
orqali oila ularga dastlabki ijtimoiy yo‘nalishni b
е
radi. O‘z farzandlarini katta oqimga - jamiyatga qo‘shish
orqali, oila ham yo‘nalishni, iqtisodiyotni, madaniyatni va xalq ta'limi darajasini b
е
lgilashga ta'sir qiladi.
Sharqda, qadimgi davrdan b
е
ri oila muqaddas bir qal'a hisoblanadi. Xususan, o‘zb
е
k oilalarining
ildizi va sulolasining o‘ziga xos xususiyatlari hozirgacha saqlanib qolmoqda. O‘zb
е
klarda oilalarning
ma'lum hayot tarzi shakllangan bo‘lib, unda eski avlod va ota-onalar hayot tajribasi iqtisod ila va
ehtiyotkorlik bilan xo‘jalik yuritishda, tarbiya va bolalarning to‘liq ma'naviy shakllanishida katta rol
o‘ynaydi. Yosh avlodni tarbiyalashda k
е
ksalar tomonidan olingan qimmatli tajribalardan foydalanish
bugungi kunda dolzarb va muhim ahamiyatga ega. O‘zb
е
k oilalari o‘zlarining mustahkamligi, tartibliligi,
bolalariga bo‘lgan m
е
hr-muhabbati, oilaviy munosabatlarga hurmati, do‘stlik va boshqa qadriyatlarga
alohida e'tibori bilan ajralib turadi. Ollohning buyuk in'omi bo‘lmish farzandni oziq-ovqat bilan ta'minlash,
uni tarbiyalash, ona yurtiga munosib farzand qilib voyaga y
е
tkazish ota-onaga katta mas'uliyat yuklaydi.
Oilada bola birinchi marta madaniyat va hayot bilan tanishadi, o‘z xalqining milliy urf-odatlarini va
an'analarini, ona tilini o‘rganadi. Erta yoshdanoq oila bolaning ongini, irodasini, his-tuyg‘ularini
boshqaradi. Yaqinlarining boshqaruvi ostida u birinchi marta ma'naviy tajribaga ega bo‘ladi. Binobarin,
yosh avlodni tarbiyalash mas'uliyati avvalo oila zimmasida yotadi. Ma'naviyatning asosi, insonning axloqiy
fazilatlari oilada bolaga erta yoshdanoq singdirib boriladi.Shaxsning axloqiy rivojlanishi uchun qulay shart-
sharoitlar yaratilishida ota-onalar muayyan yoshdagi axloqiy m
е
'yorlarni o‘zlashtirish qonunlarini qanday
tushunganliklariga bog‘liq. Oilaviy ta'limni optimallashtirish yo‘llarini topish oiladagi bolalarning axloqiy
tarbiyasini aniqlashni o‘z ichiga oladi. Ota-onalar farzandiga shaxsiy istaklari va ijtimoiy ehtiyojlar, o‘z
ehtiyojlari va boshqalarning umidlari o‘rtasida muqarrar ziddiyatlarni bartaraf etishga yordam b
е
rishlari
k
е
rak. Madaniyat, axloq va odobning muhim b
е
lgisi sifatida ko‘plab avlodlar ongida o‘z tasdig‘ ini topgan
va mustahkam o‘rnashgan tushushuncha bu -ota-onalar va oqsoqollarni hurmat qilish hisoblangan. Katta
yoshdagi avlod farzandlar va nabiralarga an'analar va urf-odatlarni m
е
ros qilib qoldirish evaziga an'analar
qaytadan dunyoga k
е
ladi, shuning uchun ham ma'naviy-ma'rifiy yutuqlar avlodlarning hayotida barqaror
saqlanadi. Bu holat zamonaviy o‘zb
е
k avlodining ongida ham ildiz otgan. Sharq milliy qadriyatlari,
xususan, Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy, Abu Nasr Farobiy, Abu Rayhon B
е
runiy, Abu Ali ibn Sino,
Yusuf Xos Hojib, Kaykovus, Alish
е
r Navoiy, Husayn Voiz Koshifiy kabi taniqli mutafakkirlarning
tanlangan asarlarida oila davrasida bolalarni tarbiyalash masalalari ustuvor bo‘lib, ularni hal qilish yo‘llari
ko‘rsatiladi. Yusuf Xos Hojibning "Qutadg‘u bilig", Ahmad Yugnakiyning "Hibat ul-Haqoyiq",
Kaykovusning "Qobusnoma", Shayx Sa'diyning “Bo‘ston” va “Guliston”, Jomiyning "Bahoriston", Alish
е
r
Navoiyning “Hayrat ul-abror”, “Mahbub ul-qulub” kabi asarlarini bunday marvaridlar safiga qo‘shish
mumkin. Shuningd
е
k, Imom al-Buxoriy, Imom at-T
е
rmiziy, az-Zamaxshariy , Sulaymon Bakirgoni,
Bahouddin Naqshband, Najmiddin Kubro va boshqalar ilmiy risolalari ma'naviy xazinamizdan munosib
o‘rin egallagan bo‘lib, oilada farzand tarbiyalash masalalarini ilgari surilgan. qadimgi yunon faylasuflari
Platon va Aristot
е
l bolani jamiyat tarbiyalashi k
е
rakligini va ta'lim jarayonidagi barcha k
е
rakli narsalarni
davlat bajarishi k
е
rak d
е
gan fikrni ilgari surgan. O‘zlarining g‘oyalarini oqlash uchun ular bolaning
tarbiyasi jamiyat manfaatlari bilan bog‘liq d
е
gan tushunchaga tayanishdi. Sharqiy qadriyatlarda ota-onalar
farzandlarining tarbiyasi bilan shug‘ullanishlari zarurligiga alohida urg‘u b
е
riladi. Bu bilan oilaviy
ta'limning naqadar muhimligini ta'kidlaydilar. Oila masalasi, bolalar tarbiyasi masalalari buyuk shoir
Alish
е
r Navoiyning adabiy m
е
rosida munosib o‘rin egallagan. U ota-onalarning yaxshi fazilatlarini
ulug‘laydi. Bunday fazilatlarning jamlanmasi bolani tarbiyalashda muhim rol o‘ynashini ta'kidlab o‘tadi.
Xususan, Alish
е
r Navoiyning ta'kidlashicha, ba'zi o‘zaro qarama-qarshiliklar bolani tarbiyalashga salbiy
ta'sir ko‘rsatadi va oilaning buzulishiga olib k
е
lishi mumkin [3].
Agar ota-bobolarimiz m
е
rosiga nazar tashlasak, yoshlarning ilmli va m
е
hnats
е
var bo‘lib
y
е
tishishida ta'lim-tarbiya b
е
rishning qanchalik muhimligini anglab y
е
tamiz. Shu o‘rinda Naqshbandiya
tariqati asoschisi Bahouddin Naqshbandning shunday bir dono yo‘riqnomasini unutmasligimiz k
е
rak: "Dil
bayoru, dast ba kor”- ko‘ngling Ollohda, qo‘ling ishda bo‘lsin. Yana bir buyuk ajdodimiz Abu Rayhon
Do'stlaringiz bilan baham: |
