Issiqlik nurlanishi Reja: Eynshteynning fotonlar nazariyasi

2. Jismlarning issiqlik nurlanishi

Manba tomonidan nurlangan yorug‘lik o‘zi bilan energiya olib ketadi. Nurlanishlar turli xil bo‘ladi. Masalan: oksidlanayotgan fosforning nurlanishi, gazlarda elektr toki o‘tishi jarayonida vujudga keladigan nurlanish, qattiq jismlarni elektronlar bilan bombordimon qilish jarayonida vujudga keladigan nurlanish, qizdirilgan jismlarning nurlanishi, ya’ni issiqlik nurlanishi. Bu nurlanishlar bir-birlaridan o‘zlarining vujudga kelish jarayoni bilan farq qiladi. Lekin har qanday nurlanishda ham energiyaning biron turi nurlanish energiyasiga aylanadi. Agarda jismga energiya qizdirish yo‘li bilan uzatilsa, jism nurlanishi issiqlik yoki temperaturaviy nurlanish deyiladi. Nurlanishning bunday turi XIX asrning oxirida boshqa lyuminessensiya kabi turiga nisbatan boshqacha qiziqish o‘yg‘otdi. Issiqlik nurlanishi qizdirilgan jism bilan termodinamik muvozanat holatida bo‘lishi mumkin. Fiziklar jismlarning issiqlik nurlanish qonunlarini o‘rganish bilan termodinamika va optika o‘rtasida ko‘prik o‘rnatishga ishongan edi. Agar har xil temperaturali jismlarni ko‘zgusimon qaytaruvchi devorlar bilan o‘ralgan yopiq idishga solib kuzatishsa, vaqt o‘tishi bilan termodinamik muvozanatga kelishi, ya’ni barcha jismlar bir xil temperaturaga ega bo‘lishi eksperimentda aniqlandi. Jismlar chiqarayotgan va yutayotgan nur orqali energiya almashinishi sodir bo‘lar ekan. Muvozanat holatida har bir jismning energiya chiqarish va yutish jarayonlari bir-birini o‘rtacha kompensatsiyalaydi. Jismlar aro fazoda energiya zichligi aniq bir qiymatga erishadi. Ma’lum bir temperaturali termodinamik muvozanatda bo‘lgan bunday jismlarning nurlanishi muvozanat yoki qora nurlanish deb ataladi. Muvozanat nurlanish energiya zichligi va uning spektral tarkibi faqat jism temperaturasiga bog‘liq bo‘ladi.